Inhoudsopgave
Een distributiecontract valt onder de categorie duurovereenkomsten. Hoewel de wet geen concrete instructies biedt voor het beëindigen van een distributieovereenkomst voor onbepaalde tijd, is zo’n contract in beginsel opzegbaar. Het opzeggen van een distributieovereenkomst kan ook gepaard gaan met een langere opzegtermijn, een betaling van aanvullende schadevergoeding of is voorbehouden aan een zwaarwegende grond. Onze advocaat voor distributiecontracten zal de voornaamste zaken bespreken.
Wat is de definitie van een distributieovereenkomst?
Een distributieovereenkomst kan het beste worden gedefinieerd als een overeenkomst tussen een fabrikant en een distributeur over de verkoop en levering van producten of diensten. De distributeur verkoopt vervolgens diensten of producten voor eigen rekening en onder eigen naam aan afnemers. De distributieovereenkomst is een onbenoemde overeenkomst naar Nederlands recht. In een distributieovereenkomst is veel vastgelegd, denk hierbij aan: de duur van de overeenkomst, het toepasselijk recht, de bevoegde rechter, maar ook de exclusiviteit van een bepaald contractgebied, verkoopdoelen etc.
Beëindigen van een distributiecontract
Stel, u gaat als fabrikant, leverancier, bemiddelaar, distributeur, handelsagent een samenwerking aan die gericht is op een voortdurende prestatie (u sluit bijvoorbeeld herhaaldelijk koopovereenkomsten of biedt herhaaldelijk diensten aan). In het juridisch jargon spreken we dan over een duurovereenkomst. Onder die paraplu van een samenwerking, kunnen bijvoorbeeld meerdere koopovereenkomsten worden gesloten, of het aangaan van diensten als bijvoorbeeld handelsagent. Onze distributierecht specialist zal ingaan op het gegeven dat het opzeggen van een distributieovereenkomst of agentuurovereenkomst is gebonden aan juridische kaders. Voor een agentuurovereenkomst ligt dat in Nederland iets meer vast, omdat het burgerlijk wetboek een afdeling kent waar de voornaamste regels van het agentuur recht zijn bepaald.
Hoe werkt de opzegging van een distributieovereenkomst?
Vaak wordt er in het distributiecontract een zogenoemde opzegregeling overeengekomen. Hierin staat de looptijd van het distributiecontract, maar ook de termijn die in acht moet worden genomen om een opzegging aan te kondigen. Dat kan bijvoorbeeld 6 of 12 maanden zijn. Wanneer er niets is geregeld, kijken we bij het opzeggen van een distributieovereenkomst in Nederland meer naar de jurisprudentie, oftewel wat de rechters in Nederland ‘redelijk en billijk’ vinden bij het opzeggen van een duurovereenkomst. Het begrijpen van de complexiteit rondom de beëindiging van dergelijke overeenkomsten is cruciaal voor beide partijen, i.e. fabrikant en distributeur, om hun belangen te beschermen en een harmonieuze zakelijke relatie te behouden. In deze blog informeert onze advocaat contractenrecht over het op juiste wijze opzeggen van een duurovereenkomst.
Ontbinden van een distributieovereenkomst
Allereerst informeren we u er graag over dat er een verschil bestaat tussen het ‘ontbinden’ en het ‘opzeggen’ van een distributieovereenkomst. Die terminologie zien wij in de handelspraktijk veelvuldig door elkaar lopen, maar er zijn verschillen. Wees altijd terughoudend met het ‘beëindigen’ van een distributieovereenkomst, omdat u daarmee juridisch minder zegt. Dat kan namelijk zowel een ontbinding als een opzegging inhouden.
Kort samengevat: bij het ontbinden van een distributieovereenkomst schiet een contractspartij (toerekenbaar) tekort, waardoor het gerechtvaardigd is afscheid van elkaar te nemen. Een partij ‘ontbindt’ dan de distributieovereenkomst. Bij het opzeggen van een distributieovereenkomst respecteert u de contractuele opzeggingsgronden, dan wel de termijn die staat voor een (regelmatige) opzegging, al dan niet door het voorstellen van een bijkomende (schade)vergoeding.
Redelijkheid en billijkheid bij de opzegging van een duurovereenkomst
Bij de opzegging van een duurovereenkomst kunnen de redelijkheid en billijkheid een belangrijke rol vervullen. Wanneer een distributieovereenkomst bijvoorbeeld vele tientallen jaren heeft geduurd, kan niet al te lange opzegtermijn gerechtvaardigd zijn, bijvoorbeeld omdat er een beperkte afhankelijkheid bestaat, of omdat de schade die hieruit zal voortvloeien beperkt is. We noemen dat de aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid, zie artikel 6:248 lid 1 BW.
Tegelijkertijd kan het ook zo zijn dat de distributieovereenkomst voorziet in een tamelijk korte opzetermijn, maar dat het onredelijk is dat er op die korte termijn een beroep wordt gedaan. Het kan namelijk zo zijn dat er direct een probleem optreedt in de relatie met afnemers met de distributeur, of dat de distributeur op omvallen komt te staan door deze korte termijn. Er kan een beroep gedaan worden op de beperkende (of derogerende) werking van de redelijkheid en billijkheid, zie artikel 6:248 lid 2 BW.
Kortom, of er nu iets wél of niet in een contract is opgenomen kan worden gecorrigeerd op grond van de redelijkheid en billijkheid. Het is daarom belangrijk alle feiten en omstandigheden van het geval te betrekken bij een opzegging van een distributieovereenkomst, of bij het voeren van verweer tegen een opzegging (een zogeheten vordering tot nakoming van de contractuele prestaties).
Wettelijk kader voor distributieovereenkomsten
Het Nederlandse Burgerlijk Wetboek biedt geen specifieke wettelijke regeling voor langlopende contracten, noch zijn er bijzondere bepalingen voor distributieovereenkomsten. Anders dan de agentuurregelgeving en franchiseregelgeving, kent de distributieovereenkomst in Nederland geen wettelijke basis. Voor het algemene verbintenissen- en vermogensrecht wordt teruggevallen op algemene regels en voor een specifieke invulling wordt of teruggevallen op het distributiecontract, of wordt gekeken naar uitspraken van de Nederlandse rechter, de NCC, of arbitrage-instituten (voor zover gepubliceerd).
Eisen voor het opzeggen van een distributieovereenkomst
In beginsel opzegbaar
In de basis speelt een aantal elementen een rol of een duurovereenkomst, zoals een distributieovereenkomst, kan en mag worden opgezegd. Ook kunnen er voorwaarden aan verbonden worden. In de regel kan een distributieovereenkomst worden opgezegd. Dat is te allen tijde het vertrekpunt. Echter, in Nederland wordt meegewogen of een dergelijke opzegging van een distributiecontract maatschappelijk ook aanvaardbaar is. Met andere woorden (en in lijn met vaste rechtspraak), de zogeheten “eisen van redelijkheid en billijkheid kunnen – in verband met de aard en inhoud van de overeenkomst en de omstandigheden van het geval – meebrengen dat opzegging slechts mogelijk is indien een voldoende zwaarwegende grond voor de opzegging bestaat”.
Redelijke opzegtermijn
Daarnaast is er nog een tweede element: uit dezelfde eisen kan ook voortvloeien dat er voor de opzegging een bepaalde opzegtermijn in acht moet worden genomen. Zeker wanneer partijen al vele jaren zaken met elkaar doen, is de lijn dat een abrupte opzegging niet acceptabel is. Als bruggetje adviseren we om in ieder geval (gelet op de voorbeelden in de rechtspraak) bij duurovereenkomsten voor onbepaalde tijd rekening te houden met 1,2 maand opzegtermijn per contractsjaar, maar dat is geen vastomlijnd uitgangspunt. Kortom, wanneer u vijf jaar zaken met elkaar gedaan hebt, is een opzegtermijn van 6 maanden een goed vertrekpunt.
Een derde element is dat een opzegging al dan gecombineerd kan en moet worden met een aanbod tot het betalen van een schadevergoeding. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer de opzegging direct leidt tot schadeposten en het op die grond redelijk is dit te vergoeden.
Zwaarwegende grond
Ten slotte kan het zo zijn dat een zwaarwegende grond nodig is voor de opzegging van een distributieovereenkomst. De eisen van redelijkheid en billijkheid kunnen volgens vaste rechtspraak meebrengen dat gelet op de aard en inhoud van de overeenkomst naar omstandigheden meebrengen dat desondanks een voldoende zwaarwegende grond voor opzegging nodig is. Een voorbeeld van een dergelijke grond is een handelsrelatie die vele tientallen jaren heeft geduurd en plots wordt opgezegd.
Kortom, bij de opzegging moet altijd worden getoetst of gegeven de omstandigheden:
• daarvoor een zwaarwegende grond nodig is
• een (langere) opzegtermijn nodig is
• het betalen van een schadevergoeding nodig is
Is opzegging mogelijk? Bij distributieovereenkomsten voor bepaalde tijd kan er in principe niet tussentijds worden opgezegd, tenzij anders is overeengekomen. Bij distributieovereenkomsten voor onbepaalde tijd is opzegging in principe wel mogelijk. Opzegging kan echter in strijd zijn met de redelijkheid en billijkheid of misbruik van recht vormen. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als er geen geldige reden is voor beëindiging.
Het arrest SMQ / Goglio
Een leidend arrest bij de opzegging van duurovereenkomst is het arrest SMQ/Goglio, waarin de Hoge Raad het volgende heeft uitgemaakt:
Of en, zo ja, onder welke voorwaarden een duurovereenkomst die voor onbepaalde tijd is aangegaan, opzegbaar is, wordt bepaald door de inhoud daarvan en door de van toepassingzijnde wettelijke bepalingen. Indien wet en overeenkomst niet voorzien in een regeling van de opzegging, geldt dat de overeenkomst in beginsel opzegbaar is.
Op grond van art. 6:248 lid 1 BW kunnen de eisen van redelijkheid en billijkheid in verband met de aard en inhoud van de overeenkomst en de omstandigheden van het geval meebrengen dat opzegging slechts mogelijk is indien daarvoor een voldoende zwaarwegende grond bestaat.
Die eisen kunnen voorts in verband met de aard en inhoud van de overeenkomst en de omstandigheden van het geval meebrengen dat een bepaalde opzegtermijn in acht moet worden genomen of dat de opzegging gepaard moet gaan met het aanbod tot betaling van een (schade)vergoeding.
Ook als de wet of een duurovereenkomst wel voorziet in een regeling van de opzegging, kunnen, indien de wet en hetgeen tussen partijen is overeengekomen daarvoor ruimte laten, de eisen van redelijkheid en billijkheid in verband met de aard en inhoud van de overeenkomst en de omstandigheden van het geval op grond van art. 6:248 lid 1 BW meebrengen dat aan de opzegging nadere eisen gesteld worden.
Een beroep op een uit de wet of een overeenkomst voortvloeiende bevoegdheid om de overeenkomst op te zeggen kan op grond van art. 6:248 lid 2 BW onder omstandigheden naarmaatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn.Opmerking verdient dat het hiervoor in 3.6.2 overwogene niet wegneemt dat het mogelijk is dat een voor onbepaalde tijd gesloten duurovereenkomst naar de bedoeling van partijen niet-opzegbaar is. De wederpartij van degene die zich op de niet-opzegbaarheid beroept, kandaartegen, overeenkomstig het hiervoor in 3.6.4 overwogene, onder omstandigheden een beroep doen op, kort gezegd, de art. 6:248 lid 2 BW en 6:258 BW
Welke opzegtermijnen moeten in acht worden genomen?
Resumerend, als er geen opzegtermijn is overeengekomen in een distributieovereenkomst, wordt in de literatuur wel betoogd dat een opzegtermijn van drie maanden het minimum is. Bij een looptijd van meer dan twee jaar zou deze termijn moeten worden verlengd tot zes maanden. Bij een looptijd van meer dan vier jaar kan de termijn variëren van acht tot twaalf maanden. Bij een looptijd van tien jaar of langer kan de termijn zelfs één tot drie jaar bedragen.
Let wel; alle omstandigheden van het geval spelen hierbij een rol en is dus geen vastomlijnde leer. Steeds zal per casus moeten worden bezien wat de opties zijn.
Wat zijn de gevolgen van ondeugdelijke opzegging met een te korte opzegtermijn?
Het is onduidelijk wat de gevolgen zijn van opzegging met een te korte opzegtermijn. Soms kan dit ertoe leiden dat er opnieuw moet worden opgezegd met inachtneming van de juiste termijn. In andere gevallen kan de rechter besluiten de opzegtermijn te verlengen of een schadevergoedingsverplichting op te leggen.
Een risico bij het in acht nemen van een té korte opzegtermijn van de distributieovereenkomst, is dat de dostributieovereenkomst doorloopt en opnieuw moet worden opgezegd. Tegelijkertijd kan het voorkomen dat bijvoorbeeld een leverancier al met een andere distributeur in zee is gegaan en de distributieovereenkomst wordt geschonden. Dat kan leiden tot schadeposten.
Belangrijke overwegingen bij opzegging
Bij het overwegen van opzegging van een distributieovereenkomst zijn er verschillende aspecten die een rol kunnen spelen:
Belang van de principaal: Is het belang van de principaal bij opzegging groter dan het belang van de distributeur bij voortzetting van de distributieovereenkomst?
Schending van belangen: Heeft de distributeur de belangen van de principaal geschonden of is dit te verwachten in de nabije toekomst?
Afhankelijkheid: Is de distributeur sterk afhankelijk van de principaal? Heeft de principaal klachten over de distributeur? Is de relatie tussen beide partijen ernstig verstoord?
Financiële gevolgen: Zou de distributeur in financiële problemen komen als de distributieovereenkomst per direct of op korte termijn wordt beëindigd?
Alternatieve mogelijkheden: Heeft de distributeur de mogelijkheid gehad om een vergelijkbare positie op te bouwen of wordt dit op korte termijn haalbaar geacht?
Voorraden en leveranciers: Heeft de distributeur al verkopen gedaan van producten die hij in de nabije toekomst verwacht van de principaal te kunnen kopen en afnemen? Zijn er andere leveranciers waar de distributeur producten van zou kunnen afnemen om aan zijn verplichtingen jegens zijn klanten te voldoen?
Alternatieve aanbodkanalen: Als de distributeur geen producten meer van de principaal ontvangt, zijn er dan andere manieren waarop de distributeur aan de vraag kan voldoen?
Gemaakte investeringen: Welke investeringen heeft de distributeur gedaan om specifiek de betreffende producten in zijn territorium te kunnen verkopen? Zijn deze investeringen nog bruikbaar voor andere doeleinden als de distributieovereenkomst eindigt?
Redelijke opzegtermijn verplicht
Kortom, bij de beëindiging van een distributieovereenkomst is het belangrijk om goed de eigen positie te bepalen voordat tot opzegging en/of ontbinding van de overeenkomst wordt overgegaan. Als u vragen heeft over kwesties met betrekking tot distributieovereenkomsten en de redelijke opzegtermijn, staan wij u uiteraard graag bij. Een redelijke opzegtermijn kan soms als leverancier niet eenvoudig zijn om te bepalen. Onze advocaten voor distributieovereenkomst kunnen u daarin wegwijs maken.
We kunnen ook ondersteuning bieden bij het opstellen van duidelijke opzeggingsclausules in distributieovereenkomst. Onze advocaat contractenrecht Remko Roosjen begeleidt maakbedrijven bij de opzegging van distributieovereenkomsten of bij het voortzetten van een distributierelatie. De lijn die daarvoor moet worden getrokken is niet altijd even eenvoudig. MAAK Advocaten adviseert maakbedrijven over hun positie en voert dan vaak de onderhandelingen om bij een opzegging zonder te veel kleerscheuren afscheid te nemen.
Opzeggen van een distributieovereenkomst voor bepaalde tijd
Een distributieovereenkomst is in de regel niet tussentijds opzegbaar wanneer voor een bepaalde periode een overeenkomst is aangegaan. Denk aan de distributie van uw Nederlandse producten door een buitenlandse handelspartner, waarin u heeft geïnvesteerd in een overeenkomst voor vijf (5) jaar. Het zou bepaald onwenselijk zijn als uw distributeur, nadat zij van uw kennis als fabrikant bepaalde voordelen heeft genoten, de samenwerking zomaar kan stoppen. Omgekeerd kan het ook voor een distributeur van groot belang zijn de samenwerking voor een vaste termijn aan te gaan, zonder dat er tussentijds afscheid kan worden genomen. Als distributeur gaat u namens naar uw afnemers verplichtingen aan, waarbij u van de fabrikant verwacht dat deze ook gedurende die termijn kan en zal blijven presteren (en u dit zonodig kan afdwingen).
Twee belangrijke uitzonderingen:
1. Let u vooral wel op het feit dat er uit de wet wel andere opzegmogelijkheden kunnen volgen. Zo kan een overeenkomst van opdracht wél direct worden opgezegd door de opdrachtgever. Veel dienstverleners zijn zich daar niet altijd even goed van bewust. U dient daar in ieder geval van te weten dat dit in zakelijke overeenkomsten ook in contracten kan worden weggeschreven, zodat ook dan in de regelde vaste periode geldt (voor bijvoorbeeld vijf jaren).
2. Een ander punt waarop u moet letten is of de duurovereenkomst die u gaat sluiten niet zélf in een tussentijdse opzegclausule voorziet. Ook dat is namelijk een grond om toch korter te contracteren (en voor de slimme contractant soms een escape om niet te lang gebonden te zijn aan bijvoorbeeld een distributieovereenkomst). Een voorbeeld is bijvoorbeeld een zogeheten ‘change of control’ bepaling (stel het bedrijf wordt overgenomen, dan mag deze de distributieovereenkomst direct opzeggen). Een ander voorbeeld is wanneer een andere partij conservatoir beslag legt bij uw bedrijf (ook dan kan een clausule worden opgenomen dat de andere partij de distributieovereenkomst mag opzeggen).
Kortom, de opzegging van een duurovereenkomst voor bepaalde tijd is aan tamelijk strakke eisen onderworpen. Toch kan de wet of de overeenkomst een opening bieden en het is zaak dat u zich daarover goed laat informeren door bijvoorbeeld een advocaat contractenrecht. Uitsluitend wanneer de redelijkheid en billijkheid dat vergen óf sprake is van onvoorziene omstandigheden die de samenwerking ontwrichten, kan een contract voor bepaalde tijd eerder worden opgezegd. De lijn in de rechtspraak is daarin een terughoudende.
Leverancier schadeplichtig?
Anders dan een agentuurovereenkomst, kennen we voor distributieovereenkomsten en (nog) voor franchiseovereenkomsten geen wettelijke regels. We noemen dat ‘onbenoemd’.
Voor een distributieovereenkomst die al jaren loopt, dient u goed te weten welke consequenties u daarmee (al dan iet ongewild) in het leven hebt geroepen.
Tot de kern teruggebracht kunt u als leverancier een voor onbepaalde doorlopende duurovereenkomst opzeggen. Natuurlijk zal een rol spelen onder welke condities u die bent aangegaan. Gebeurt dat niet dat is de levernacier mogelijk schadeplichtig. Zijn er bijvoorbeeld voorwaarden geschapen om op enig moment kortstondig op te mogen zeggen? Of, is er een wettelijke regel die een snelle(re) opzegtermijn rechtvaardigt?
Ook hier spelen de drie elementen die we eerder bespraken. Namelijk, kunnen de “eisen van redelijkheid en billijkheid kunnen – in verband met de aard en inhoud van de overeenkomst en de omstandigheden van het geval – meebrengen dat opzegging slechts mogelijk is indien een voldoende zwaarwegende grond voor de opzegging bestaat”? En verder: moet er een bepaalde opzegtermijn in acht worden genomen wanneer partijen al onbepaalde tijd met elkaar zaken doen en ten slotte, is in deze situatie een aanvullende schadevergoeding op zijn plaats?
Op dergelijke wijze moet een afweging worden gemaakt hoe u als fabrikant, distributeur, handelsagent of andere afnemer opzegt. U doet er verstandig aan hierover na te denken en in uw opzegbrief een goed doordacht voorstel over te brengen. Doet u dat niet, dan kunt u in een civiele procedure voor de rechter worden veroordeeld tot hoge kostenposten en bijvoorbeeld als leverancier schadeplichtig zijn. De rechter zal – zeker in B2B situaties – meestal oordelen dat de samenwerking daadwerkelijk is gestopt en dan enkel de financiële afwikkeling bij het geschil betrekken. Wanneer u dus niet zorgvuldig heeft nagedacht over het uit elkaar gaan, levert dat processuele risico’s op.
Advocaten bij geschil over opzegging distributieovereenkomsten
Opzeggen van een distributieovereenkomst is afhankelijk van verschillende factoren, zoals de duur van de overeenkomst en de redelijkheid en billijkheid van de opzegging.
Samenvat gelden de voornaamste aspecten:
- Bij distributieovereenkomsten voor bepaalde tijd kan er in principe niet tussentijds worden opgezegd, tenzij anders is overeengekomen
- Bij distributieovereenkomsten voor onbepaalde tijd kan er in beginsel wel worden opgezegd, maar opzegging kan in strijd komen met de redelijkheid en billijkheid
- Bij opzegging van een distributieovereenkomst kunnen er verschillende zaken spelen, zoals opzegtermijnen, schadevergoeding en nakoming
- Het is belangrijk om bij het aangaan van een distributieovereenkomst na te denken over de wijze van beëindiging
- Het opzeggen van een distributieovereenkomst kan leiden tot procedures, omdat er geen wettelijke regeling over deze contracten bestaat
Het is daarom aan te raden om bij het opzeggen van een distributieovereenkomst een advocaat te raadplegen om de specifieke situatie te bespreken en de beste aanpak te bepalen. Wanneer u advies wilt inwinnen over het opzeggen van een distributieovereenkomst, dan biedt ons kantoor daartoe mogelijkheden. Wij zijn in heel Nederland actief en bieden ook support bij internationale vraagstukken. We hebben een sterk team van advocaten met als specialisatie contractenrecht. Onze advocaat commercial law Remko Roosjen geeft leiding aan dit team en we horen graag hoe we u het beste kunnen ondersteunen.
Bent u op zoek naar andere praktijkgebieden, dan kunnen onze advocaten in Amsterdam u mogelijk ook ondersteunen, of aan een geschikte partner doorverwijzen. Uw belang staat bij ons te allen tijde voorop en we zoeken graag naar praktische oplossingen en snel resultaat. Neem contact op met onze specialist contractenrecht in Amsterdam en ontdek uw mogelijkheden.
