Software beschermt u juridisch door het automatische auteursrecht op de broncode en objectcode, een octrooi voor technische innovaties, bedrijfsgeheimen voor knowhow en handelsnaam- of merkregistratie voor commerciële identificatie. De beschermingsstrategie hangt af van de specifieke kenmerken van uw software en bedrijfsdoelstellingen.
De juridische bescherming van software vereist een gelaagde strategie waarbij u meerdere intellectuele eigendomsrechten combineert. Uw software bevat namelijk verschillende beschermbare elementen: de creatieve code, de technische functionaliteit, vertrouwelijke bedrijfsinformatie en commerciële kenmerken zoals namen en logo’s. Daarom onderzoekt u welke beschermingsvormen het beste passen bij uw specifieke situatie.
Wat beschermt het auteursrecht bij software?
Het auteursrecht beschermt automatisch de specifieke broncode en objectcode van uw computerprogramma zodra u deze creëert, inclusief voorbereidend ontwerpmateriaal zoals flowcharts en technische ontwerpen die tot een computerprogramma kunnen leiden.
De Auteurswet regelt dat computerprogramma’s en het voorbereidend materiaal daarvan expliciet als werken kunnen worden beschouwd die voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komen. Voor bescherming moet uw software een eigen en oorspronkelijk karakter hebben dat het persoonlijk stempel van de maker draagt. Dit is bij maatwerksoftware doorgaans snel het geval.
Belangrijk voordeel: u hoeft geen aanvraag in te dienen of registratie te voltooien. De bescherming ontstaat vanzelf bij het maken van de code. Desondanks documenteert u verstandig alle ontwikkelstappen, dateert deze en archiveert ze zorgvuldig. Hiermee toont u aan wanneer, waarop precies en bij wie de auteursrechten zijn ontstaan.
De auteursrechtelijke bescherming kent echter beperkingen. Enkel de uitdrukking van het idee geniet bescherming, niet het onderliggende idee zelf. Concreet betekent dit: iemand die uw letterlijke broncode kopieert en overneemt in een eigen programma maakt inbreuk. Daarentegen vallen de functionaliteit, de programmeertaal, algoritmes en de principes waarop uw software is gebaseerd buiten de bescherming. Een concurrent mag dus een vergelijkbaar programma ontwikkelen met dezelfde functionaliteit, mits deze een andere code gebruikt.
Statistisch gezien vormt het auteursrecht de meest toegepaste beschermingsvorm voor software in Nederland, maar dekt dit slechts één aspect van uw intellectuele eigendom.
Wie verkrijgt het auteursrecht op ontwikkelde software?
De maker – degene wiens creativiteit in het werk terug is te vinden – wordt als auteursrechthebbende aangemerkt. Bij software ontwikkeld in dienstverband ligt dit genuanceerder. Als een werknemer software ontwikkelt binnen de normale uitoefening van zijn werkzaamheden, verkrijgt de werkgever automatisch het auteursrecht. Dit werkgeversauteursrecht geldt uitsluitend bij een arbeidsrechtelijke gezagsverhouding, dus niet voor freelancers of stagiaires.
In de relatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer liggen de auteursrechten in beginsel bij de opdrachtnemer als maker. Het feit dat u als opdrachtgever de software laat ontwikkelen en de kosten draagt, verandert hier niets aan. Zonder expliciete afspraken blijft de ontwikkelaar rechthebbende. Een rechtspersoon die de software bij de eerste openbaarmaking als van haar afkomstig openbaar maakt zonder de ontwikkelaar te vermelden, wordt weliswaar als auteursrechthebbende aangemerkt, maar deze escape biedt onvoldoende zekerheid.
Regel daarom altijd contractueel een schriftelijke overdracht van auteursrechten. Een mondelinge afspraak dat de rechten aan u toekomen volstaat niet – de overdracht moet bij akte plaatsvinden, oftewel een schriftelijk ondertekend document. Alternatief verkrijgt u een gebruikslicentie, waarbij de auteursrechten bij de ontwikkelaar blijven maar u gebruiksrechten ontvangt.
Wanneer beschermt een octrooi mijn software?
Een octrooi beschermt de technische functionaliteit en inventieve oplossing achter uw software, mits deze nieuw, inventief en industrieel toepasbaar is en een technisch karakter heeft dat verder gaat dan software als zodanig.
Het octrooirecht biedt sterkere bescherming dan auteursrecht omdat het ook de functionaliteit en het onderliggende idee beschermt. Echter, software als zodanig is wettelijk uitgesloten van octrooieerbaarheid in de Europese Unie. De deur staat uitsluitend open voor ‘in een computer geïmplementeerde uitvindingen’ waarbij de software een bijdrage levert aan de oplossing van een technisch probleem.
U dient een octrooiaanvraag in bij het Benelux Bureau voor de Intellectuele Eigendom. De software moet voldoen aan strikte eisen:
- Nieuwheid: de techniek mag vóór de aanvraag nergens openbaar zijn gemaakt
- Inventiviteit: de oplossing moet niet voor de hand liggend zijn voor een vakman
- Industriële toepasbaarheid: de uitvinding moet praktisch bruikbaar zijn
- Technisch karakter: de software moet een technisch effect bereiken met de computer
Een octrooi kent een beschermingsduur van maximaal 20 jaar, korter dan de 70 jaar van auteursrecht. Bovendien vergt de aanvraagprocedure aanzienlijke investeringen. In Nederland betaalt u voor een digitale aanvraag € 80 en voor het onderzoek naar de stand van de techniek tussen € 100 (nationaal) en € 794 (internationaal). Een octrooigemachtigde kost doorgaans tussen € 2.000 en € 10.000. Na toewijzing betaalt u jaarlijkse instandhoudingstaksen die oplopen van € 40 in het eerste jaar tot € 1.400 in latere jaren.
Daarnaast publiceert het octrooibureau uw aanvraag achttien maanden na indiening, waardoor concurrenten inzicht krijgen in uw technische oplossing. In sommige gevallen prefereert u juist geheimhouding, wat door deze publicatieplicht wordt verhinderd.
Volgens gegevens van het Europees Octrooibureau wordt slechts een beperkt percentage van softwaregerelateerde octrooiaanvragen toegewezen, omdat veel software toepassing van bestaande technieken betreft zonder voldoende inventiviteit.
Een voorbeeld: een algoritme dat muziek aanbeveelt op basis van emotieherkenning kan octrooi verkrijgen als het een nieuwe technische oplossing biedt voor het analyseren van emotionele reacties. Een standaard webshop die bestaande technieken combineert voldoet daarentegen niet aan de vereiste inventiviteit.
Welke bescherming bieden bedrijfsgeheimen?
Bedrijfsgeheimen beschermen niet-openbaar gemaakte knowhow en bedrijfsinformatie die handelswaarde heeft, mits u redelijke maatregelen treft om de informatie geheim te houden volgens de Wet bescherming bedrijfsgeheimen uit 2018.
De Wet bescherming bedrijfsgeheimen (Wbb) regelt wanneer informatie als bedrijfsgeheim kwalificeert en welke handhavingsmaatregelen u kunt nemen tegen inbreuk. Voor bescherming moet uw informatie aan drie voorwaarden voldoen:
- De informatie mag niet algemeen bekend of toegankelijk zijn voor personen die zich gewoonlijk bezighouden met dergelijke informatie
- De informatie moet handelswaarde hebben doordat deze geheim is
- U moet redelijke beschermingsmaatregelen hebben getroffen
Software leent zich uitstekend voor bescherming als bedrijfsgeheim omdat deze minder vatbaar is voor reverse engineering dan sommige fysieke uitvindingen. Het zoekalgoritme van Google illustreert dit: de specifieke algoritmes en werkwijze blijven geheim terwijl het algemene concept van een zoekmachine met gepersonaliseerde resultaten openbaar is.
Voor effectieve bescherming implementeert u technische, organisatorische en contractuele maatregelen:
- Geheimhoudingsbepalingen: neem expliciete geheimhoudingsclausules op in arbeidsovereenkomsten, handelscontracten en NDA’s met zakenpartners
- Toegangsbeperking: beperk de toegang tot gevoelige code en documentatie tot sleutelfiguren binnen uw organisatie
- Fysieke beveiliging: beveilig servers en ontwikkelomgevingen met toegangscontrole
- Digitale bescherming: gebruik encryptie, beveiligde versiebeheersystemen en toegangsbeheer
- Intern beleid: stel een helder beleid op over omgang met vertrouwelijke informatie
Zonder deze maatregelen kwalificeert uw informatie niet als bedrijfsgeheim onder de Wbb en kunt u geen beroep doen op wettelijke bescherming. Tegenover het auteursrecht beschermt een bedrijfsgeheim ook abstractere elementen zoals de samenhang van wiskundige formules of specifieke ontwikkelmethodieken.
Een software-escrow regeling biedt aanvullende zekerheid wanneer u als klant afhankelijk bent van een leverancier. Hierbij geeft de leverancier de broncode in bewaring bij een escrow-agent. Als de leverancier failliet gaat of niet meer in staat is de software te onderhouden, ontvangt u een kopie van de broncode inclusief gebruiksrecht. Bij cloudsoftware volstaat een broncode-escrow echter niet, omdat u dan geen toegang heeft tot de infrastructuur en uw data. Voor clouddiensten overweegt u daarom een data-escrow constructie.
Hoe bescherm ik de handelsnaam en het merk van mijn software?
De handelsnaam van uw onderneming geniet automatisch bescherming door gebruik, maar registratie als merk bij het Benelux Bureau voor de Intellectuele Eigendom biedt sterkere juridische bescherming voor uw softwarenaam en logo.
Naast de technische bescherming van software beschermt u ook de commerciële identificatie. De handelsnaam waaronder u uw onderneming drijft ontstaat automatisch door gebruik op internet, in reclame-uitingen, op briefpapier en facturen. De Handelsnaamwet regelt deze bescherming.
Voor optimale bescherming registreert u uw handelsnaam ook als merk. Merkregistratie vereist een formele aanvraag en beslaat een specifiek geografisch gebied – de Benelux, de Europese Unie of internationaal. Een geregistreerd merk geeft u exclusieve rechten om anderen te verbieden dezelfde of verwarrend gelijkende naam of logo te gebruiken voor vergelijkbare producten of diensten.
Uw merk moet onderscheidend vermogen hebben en mag niet beschrijvend zijn. De naam ‘Apple’ kan niet als merk voor appels, maar wel voor computers en software. Als de naam of het logo van uw softwareproduct afwijkt van uw handelsnaam, vraagt u ook daarvoor merkregistratie aan. Hiermee voorkomt u dat concurrenten met dezelfde productnaam aan de haal gaan.
Denk ook aan bescherming van tweedimensionale ontwerpen via modellenrecht: grafische gebruikersinterfaces, website lay-outs en app-iconen kunnen voor bescherming in aanmerking komen als deze nieuw zijn en een eigen karakter hebben.
Welke minimumrechten heeft de gebruiker van software?
De Auteurswet kent specifieke bepalingen die de rechten van de softwaremaker beperken door gebruikers bepaalde minimumrechten te verstrekken. Zonder deze rechten zou normale gebruik van software inbreuk vormen op het auteursrecht.
De rechtmatige gebruiker mag software verveelvoudigen indien en voor zover dit noodzakelijk is voor het beoogd gebruik. Hieronder valt het laden van software in het werkgeheugen, in beeld brengen, het verbeteren van fouten en het maken van een reservekopie als dat voor het gebruik nodig is. Tevens mag de gebruiker de software bestuderen en testen. Reverse engineering – het ontleden van software om het ontwerp te begrijpen – is onder voorwaarden toegestaan.
Deze minimumrechten kan de rechthebbende niet contractueel uitsluiten, omdat de wet deze als dwingend aanmerkt ter bescherming van gebruikersbelangen.
Hoe kies ik de juiste beschermingsstrategie?
Een effectieve beschermingsstrategie combineert meerdere IE-rechten en hangt af van uw softwaretype, bedrijfsdoelen en budget voor aanvraagprocedures en handhaving.
Evalueer voor uw specifieke situatie welke combinatie optimale bescherming biedt:
Auteursrecht past altijd als basisbescherming voor de code. Deze ontstaat automatisch zonder kosten of procedures. Beschermt echter niet de functionaliteit of onderliggende ideeën.
Octrooi overweegt u bij vernieuwende technische oplossingen die nieuw en inventief zijn. Biedt sterkere bescherming inclusief de functionaliteit, maar vereist een kostbare aanvraagprocedure en openbaarmakingsplicht. Circa 75% van de softwareontwikkelaars kiest vanwege de complexiteit en kosten tegen octrooiaanvraag.
Bedrijfsgeheim past uitstekend voor kennis en informatie die u liever niet openbaar maakt, zoals specifieke algoritmes of ontwikkelmethodes. Vereist actieve beschermingsmaatregelen maar voorkomt publicatieplicht.
Handelsnaam en merk blijven essentieel voor naamsbekendheid en commerciële bescherming, ongeacht de technische beschermingskeuze.
Praktijkvoorbeeld beschermingsstrategie
Een Amsterdams softwarebedrijf ontwikkelt een innovatieve app voor voorspellend onderhoud in de procesindustrie. Het bedrijf implementeert een gelaagde beschermingsstrategie:
- Auteursrecht: automatische bescherming van de volledige broncode en objectcode (€ 0)
- Octrooi: aanvraag voor het specifieke machine learning algoritme dat voorspellingen genereert (investering € 8.000 inclusief octrooigemachtigde)
- Bedrijfsgeheim: de trainingsdata en specifieke parameterconfiguraties blijven geheim via NDA’s en toegangsbeperking
- Merkregistratie: Benelux-registratie voor de productnaam en het logo (€ 349 per merk)
Deze strategie beschermt de technische innovatie via octrooi, de implementatie via auteursrecht, de knowhow via bedrijfsgeheim en de commerciële identiteit via merkrecht.
Wat gebeurt er bij samenwerking en opdrachten?
Bij softwareontwikkeling door meerdere partijen ontstaan complexe eigendomsvraagstukken. Indien meerdere personen of bedrijven gezamenlijk een oorspronkelijke bijdrage leveren aan de ontwikkeling, ontstaat gezamenlijk ondeelbaar auteursrecht. De ontwikkelaars hebben dan elkaars medewerking nodig voor exploitatie van het auteursrecht.
Als de verschillende bijdragen afzonderlijk zijn aan te wijzen en gescheiden kunnen worden – bijvoorbeeld de grafische interface tegenover de onderliggende database-code – verkrijgt elke partij zelfstandig auteursrecht op het door hen gemaakte deel.
Problemen ontstaan regelmatig bij ontbinding van samenwerkingsverbanden zoals VOF’s of maatschappen. Als één partij software inbrengt om vervolgens door de VOF te laten exploiteren, levert dit na ontbinding vaak geschillen op over wie welke rechten behoudt. Maak daarom vooraf schriftelijk afspraken over eigendomsverhoudingen en wat er na beëindiging van de samenwerking met de rechten gebeurt.
Bij software die deels bestaat uit open source componenten gelden specifieke licentievoorwaarden. Sommige open source licenties vereisen dat afgeleide werken ook onder dezelfde open source licentie worden gepubliceerd. Onderzoek nauwkeurig welke open source componenten u gebruikt en wat de licentievoorwaarden precies toestaan. Laat de licentiegever eventueel instaan voor claims van derden.
Wanneer schakel ik juridische expertise in?
De bescherming van software vereist specialistische kennis van meerdere rechtsgebieden. Schakel een gespecialiseerde ICT-jurist of octrooigemachtigde in voor:
- Contractuele afspraken bij softwareontwikkeling door derden – zorg dat auteursrechten expliciet worden overgedragen
- Octrooistrategie – bepaal of uw innovatie voldoet aan de vereisten en of de investering de beschermingsvoordelen rechtvaardigt
- Bedrijfsgeheimbeleid – implementeer juridisch waterdichte maatregelen zodat u succesvol een beroep kunt doen op de Wet bescherming bedrijfsgeheimen
- Inbreukkwesties – als derden uw software onrechtmatig gebruiken of als u een claim ontvangt wegens vermeende inbreuk
Wilt u juridische zekerheid over uw softwarebescherming? Onze gespecialiseerde advocaten analyseren uw specifieke situatie en adviseren over de optimale beschermingsstrategie voor uw intellectuele eigendom. Neem contact op met ons advocatenkantoor voor persoonlijk juridisch advies over uw softwarerechten.
Een proactieve aanpak voorkomt kostbare geschillen. Investeer vooraf in heldere contracten, zorgvuldige documentatie en gerichte beschermingsmaatregelen. Dit geeft u de juridische basis om uw innovatie effectief te exploiteren en te verdedigen tegen ongeautoriseerd gebruik.
