Conservatoir beslag in Nederland: juridische grondslag, procedure en strategische inzichten voor advocaten
Conservatoir beslag is binnen het civiele recht een krachtig preventiemiddel. Het biedt schuldeisers de mogelijkheid om bezittingen van een debiteur tijdelijk te blokkeren vóórdat een rechterlijke uitspraak is verkregen. Met andere woorden: het stelt hen in staat om grip te houden op mogelijke verhaalsobjecten. In feite zet de schuldeiser een juridisch ‘slot’ op het vermogen van de schuldenaar, zodat hij zijn verhaalsobjecten niet buiten bereik kan stellen. Daarom behandelen we in dit artikel stap voor stap de juridische basis en voorwaarden volgens het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv), het verloop van de beslagprocedure, de risico’s en kosten, mogelijke verweren van de wederpartij, strategische aandachtspunten en recente jurisprudentie.
Wat zijn de Juridische grondslagen en voorwaarden voor beslagleggen?
De wettelijke regeling van conservatoir beslag staat vanaf artikel 700 Rv. Artikel 700 bepaalt als volgt:
1. Voor het leggen van conservatoir beslag is verlof vereist van de voorzieningenrechter van de rechtbank binnen welker rechtsgebied zich een of meer van de betrokken zaken bevinden, dan wel, indien het beslag niet op zaken betrekking heeft, de schuldenaar of degene of een dergenen onder wie het beslag gelegd wordt, woonplaats heeft.
2. Het verlof wordt verzocht bij een verzoekschrift waarin de aard van het te leggen beslag en van het door de verzoeker ingeroepen recht en, zo dit recht een geldvordering is, ook het bedrag of, zo dit nog niet vaststaat, het maximum bedrag daarvan, worden vermeld, onverminderd de bijzondere eisen door de wet gesteld voor een beslag van de soort waarom het gaat. De voorzieningenrechter beslist na summier onderzoek. In geval van een geldvordering stelt hij het bedrag vast waarvoor het verlof wordt verleend, met inbegrip van de kosten waarin de schuldenaar zal kunnen worden veroordeeld. Bij het verlof kan de voorzieningenrechter, onverminderd artikel 64, derde lid, tevens verlof verlenen het beslag te leggen op alle dagen en uren. Tegen een krachtens dit lid gegeven verlof is geen hogere voorziening toegelaten.
3. Tenzij op het tijdstip van het verlof reeds een eis in de hoofdzaak is ingesteld, wordt het verlof verleend onder voorwaarde dat het instellen daarvan geschiedt binnen een door de voorzieningenrechter daartoe te bepalen termijn van ten minste acht dagen na het beslag. De voorzieningenrechter kan de termijn verlengen, indien de beslaglegger dit voor het verstrijken van de termijn verzoekt. Tegen de beschikking is geen hogere voorziening toegelaten. In het geval van een beslag als bedoeld in artikel 714 of artikel 718 moet de verlenging, om haar werking te hebben, binnen acht dagen na het tijdstip waarop de termijn zonder verlenging zou verstrijken, schriftelijk zijn medegedeeld aan de in artikel 715 bedoelde vennootschap, onderscheidenlijk de in artikel 718 bedoelde derde. Overschrijding van de termijn voor het instellen van een eis in de hoofdzaak doet het beslag vervallen.
4. Verlof tot het leggen van beslag ten laste van een instelling als bedoeld in artikel 212a, onder a, van de Faillissementswet kan slechts worden verleend nadat de instelling in de gelegenheid is gesteld om te worden gehoord, tenzij het beslag uitsluitend op zaken betrekking heeft.
De voorzieningenrechter speelt een centrale rol: alleen met zijn verlof mag de schuldeiser beslag leggen. Daarvoor moet de advocaat een verzoekschrift (beslagrekest) indienen, waarin hij de vordering en het belang van onmiddellijke zekerheid onderbouwt. Vervolgens beoordeelt de rechter of de vordering voldoende aannemelijk is en stelt hij het maximumbedrag vast waarvoor beslag mag worden gelegd.
Belangrijk is dat de schuldeiser alle relevante feiten volledig en naar waarheid aanvoert (waarheidsplicht, art. 21 Rv). Bovendien moet bij conservatoir beslag op registergoederen sprake zijn van gegronde vrees voor verduistering. Sinds 2020 is het niet langer toegestaan om beslag te leggen als dit disproportioneel is in verhouding tot de mogelijke opbrengst. Rechters toetsen die proportionaliteit inmiddels in ruim 35% van de gevallen actief. Dit benadrukt het belang van een degelijke onderbouwing.
Wat is de procedure van verlof tot beslaglegging?
De beslagprocedure bestaat uit twee fasen. In de eerste plaats dient de advocaat het beslagrekest in. Vervolgens beslist de voorzieningenrechter vaak binnen 24 tot 48 uur, meestal zonder de wederpartij te horen. Daarna schakelt de schuldeiser direct een deurwaarder in. Deze legt het beslag en informeert de wederpartij met een beslagexploot.
Beslag kan vrijwel alle vermogensbestanddelen treffen, van bankrekeningen en aandelen tot roerende zaken en vastgoed. Vanaf dat moment verliest de schuldenaar de vrije beschikking over die goederen. Daarom is het van belang dat de beslaglegger binnen de door de rechter gestelde termijn (meestal 14 dagen) de hoofdzaak start. Als hij dit nalaat, vervalt het beslag automatisch. Wanneer de rechter de vordering in de hoofdzaak toewijst, verandert het conservatoir beslag in een executoriaal beslag.
Wat zijn de risico’s voor de beslaglegger?
Wie conservatoir beslag legt, handelt op eigen risico. Wanneer de rechter de hoofdvordering afwijst, geldt het beslag als onrechtmatig. In dat geval moet de schuldeiser mogelijk schade vergoeden. Die schade kan fors oplopen: gemiste inkomsten, reputatieschade of geblokkeerde rekeningen zijn geen uitzondering. Uit cijfers blijkt dat in circa 12% van de beslagzaken schuldenaren uiteindelijk schadevergoeding vorderen.
De Hoge Raad bevestigde in een oud arrest, HR 15 april 1965 (Snel/Ter Steege), al dat het enkele feit dat een rechter verlof verleende, geen vrijwaring biedt tegen aansprakelijkheid. Deze lijn is in latere jurisprudentie telkens bevestigd. Daarom is het als advocaat essentieel om deze risico’s vooraf met de cliënt te bespreken.
Een treffende zakelijke analogie is het gebruik van een non-disclosure agreement (NDA) in commerciële onderhandelingen. Net als conservatoir beslag biedt een NDA bescherming vooraf. Maar bij misbruik of gebrekkige onderbouwing keert dat juridische schild zich tegen de gebruiker.
Wat is de Kostenstructuur bij beslag?
Conservatoir beslag brengt kosten met zich mee. De beslaglegger moet deze kosten voorschieten. Denk hierbij aan griffierecht (€714 (2025) voor rechtspersonen), deurwaarderskosten (€200 tot €800 per actie) en advocaatkosten.
Wanneer de rechter de vordering toewijst, kan de schuldeiser deze kosten doorgaans verhalen op de wederpartij. Daarentegen draait de beslaglegger bij een afgewezen of onrechtmatig beslag zelf voor de kosten op. Soms volgt ook een proceskostenveroordeling. Daarom is het cruciaal om vooraf met de cliënt het kostenplaatje en de risico’s te bespreken.
Wat zijn de Verweren voor opheffing door de beslagene?
De beslagene kan via een kort geding opheffing vorderen (het zogenoemde opheffingskortgeding). De voorzieningenrechter beoordeelt in dat geval of het beslag rechtmatig en noodzakelijk was. Opheffing volgt wanneer:
- de advocaat formele fouten heeft gemaakt;
- de vordering ondeugdelijk blijkt;
- het beslag disproportioneel is;
- de beslagene voldoende zekerheid biedt, zoals een bankgarantie.
Uit praktijkonderzoek blijkt dat ongeveer 28% van de conservatoire beslagen geheel of gedeeltelijk sneuvelt. Meestal gebeurt dit omdat het beslag onvoldoende is onderbouwd of te verstrekkend is toegepast. Daarom loont het om een gebalanceerde en goed gemotiveerde aanpak te kiezen.
Praktische tips voor advocaten
- Voer verhaalsonderzoek uit: Weet wat en waar u beslaat. Kies doelgericht en proportioneel.
- Bereid het beslagrekest zorgvuldig voor: Vermeld alle relevante feiten en anticipeer op tegenargumenten.
- Schakel snel na verlof de deurwaarder in: Zorg dat beslagen gelijktijdig of kort na elkaar plaatsvinden.
- Zorg voor een goede timing: Start de hoofdzaak binnen de gestelde termijn. Bereid deze eventueel al voor tijdens de verlofaanvraag.
- Bouw uw dossier op: Bereid u voor op een opheffingsverzoek van de wederpartij. Houd bewijs paraat.
- Overweeg alternatieven: Bespreek met de cliënt of vrijwillige zekerheid niet een beter resultaat oplevert. Denk bijvoorbeeld aan een hypotheekrecht of bankgarantie.
Recente jurisprudentie (2023/2024)
- HR 15 juli 2022 (ECLI:NL:HR:2022:1110): Geen automatische aansprakelijkheid bij beslag op goederen van derden.
- HR 22 december 2023 & 8 maart 2024: Soms moet schadevergoeding bij onrechtmatig beslag via een schadestaatprocedure worden vastgesteld.
- Verscherpte toetsing: Rechters eisen sinds 2023 een striktere onderbouwing van beslagverzoeken. Hierdoor is een summiere motivering vaak niet meer voldoende.
- Wetgeving in aantocht: Het “Beslagvrij bedrag bij bankbeslag” treedt waarschijnlijk in 2025 in werking. Hierdoor blijft een minimumbedrag buiten het beslag, vergelijkbaar met de beslagvrije voet bij loonbeslag.
Advocatenkantoor gespecialiseerd in conservatoir beslag
Conservatoir beslag is een juridisch scherp mes dat precisie vereist. Wie dit middel inzet, moet goed beslagen ten ijs komen. Dat betekent: juridisch onderbouwd, proportioneel toegepast en strategisch doordacht. Alleen dan vormt het beslag een effectief instrument om verhaalsobjecten veilig te stellen. Daarbij voorkomt een goede voorbereiding verrassingen. De beste verdediging begint immers bij een doordachte aanval.
