Inbreuk op portretrecht ontstaat wanneer u zonder toestemming een foto publiceert waarop iemand herkenbaar in beeld staat, terwijl deze persoon een redelijk belang heeft om publicatie tegen te houden. Dit geldt volgens artikel 21 Auteurswet zowel voor privacy-gerelateerde als commerciële belangen van de geportretteerde.
Portretrecht beschermt natuurlijke personen tegen ongewenste publicatie van hun beeltenis. In de Nederlandse juridische praktijk zien advocaten dagelijks dat ondernemers onbedoeld inbreuk maken door foto’s te gebruiken zonder voldoende toestemming of door naamsvermelding achterwege te laten. Deze schendingen kunnen leiden tot schadevergoedingen variërend van € 500 tot tienduizenden euro’s, afhankelijk van de ernst en context van de inbreuk.
Wat is portretrecht en wanneer geldt het?
Portretrecht geeft u als geportretteerde de bevoegdheid om publicatie van uw beeltenis te verbieden indien u daarbij een redelijk belang heeft. Dit recht staat beschreven in artikel 19 tot en met 21 van de Auteurswet en vormt een belangrijk onderdeel van het Nederlandse intellectuele eigendomsrecht.
De Auteurswet maakt onderscheid tussen twee categorieën portretten. Portretten in opdracht – zoals professionele fotoshoots – mogen uitsluitend worden getoond na expliciete toestemming van zowel de geportretteerde als de maker. Daarentegen kunnen portretten die niet in opdracht zijn gemaakt in principe zonder toestemming worden gepubliceerd, mits dit geen redelijke belangen schaadt.
Herkenbaar in beeld staan vormt het centrale criterium. Dit betekent concreet dat voorbijgangers, gezichten in een menigte of personen op evenementen onder bepaalde omstandigheden kunnen opkomen tegen publicatie. Echter, fotografen mogen foto’s van mensen op straat maken en publiceren, zolang zij rekening houden met privacy en menselijke waardigheid.
Welke twee soorten inbreuk komen het meest voor?
U maakt primair inbreuk door publicatie zonder toestemming wanneer privacy zwaarder weegt dan vrijheid van meningsuiting, of door commercieel gebruik zonder compensatie bij personen met verzilverbare populariteit. Deze twee categorieën vertegenwoordigen ongeveer 75% van alle portretrechtzaken in Nederland.
Bij privacy-gerelateerde schending speelt de context een cruciale rol. Een bekende zaak betreft de Schipholterreurfoto waarbij een burger ongewild werd geassocieerd met een angstige situatie. Eveneens kreeg een passant die langs de Wallen liep onder het krantenartikel “Loeren naar de hoeren” te staan, terwijl hij op weg was naar de trein. In beide gevallen oordeelde de Rechtbank Amsterdam dat privacy zwaarder woog dan het recht op meningsuiting. De toegekende schadevergoedingen bedroegen respectievelijk € 1.500 en € 2.500.
Commerciële belangen spelen vooral bij bekende personen een rol. Louis van Gaal spande een succesvolle procedure aan toen zijn portret zonder toestemming in een commercial werd gebruikt. Omdat hij normaliter substantiële bedragen vraagt voor reclamegebruik, kende de rechtbank € 25.000 schadevergoeding toe wegens gemiste inkomsten en ongeautoriseerd commercieel gebruik.
Hoe werkt de belangenafweging bij portretrecht?
De rechter weegt het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer af tegen het recht op vrijheid van meningsuiting en informatievrijheid volgens artikel 8 EVRM. Deze afweging bepaalt of publicatie rechtmatig is en houdt rekening met de bekendheid van de geportretteerde, de mate van intimiteit en de maatschappelijke nieuwswaarde.
Daarom geldt voor bekende personen zoals sporters en artiesten een beperktere privacy dan voor gewone burgers. Hun verzilverbare populariteit rechtvaardigt echter wel compensatie bij commercieel gebruik. Bovendien moet de fotograaf bij intieme of belastende afbeeldingen – bijvoorbeeld naakt of in genante situaties – altijd vooraf toestemming verkrijgen, ongeacht de bekendheid van de persoon.
De Rechtbank Noord-Holland beoordeelde in 2020 een zaak waarbij Schiphol een foto van een zorgverlener hergebruikte nadat zij expliciet had aangegeven dat haar portret niet meer gebruikt mocht worden. Ondanks dat de foto slechts 24 uur online stond, oordeelde de rechtbank dat Schiphol inbreuk maakte op zowel het portretrecht als de AVG. De zorgverlener ontving € 1.500 schadevergoeding, precies het bedrag dat Schiphol vooraf had aangeboden.
Wat zijn de verschillen tussen opdracht- en niet-opdrachtportretten?
Volgens artikel 19 en 20 Auteurswet mogen opdrachtportretten enkel na dubbele toestemming worden verveelvoudigd. Hierbij moeten zowel de geportretteerde als de maker akkoord gaan met gebruik. Bijvoorbeeld, tijdens een bedrijfsfotoshoot geeft een werknemer impliciet toestemming voor intern gebruik, maar niet automatisch voor externe publicaties of marketingcampagnes.
Niet-opdrachtportretten – zoals straatfotografie of festivalfoto’s – mogen in principe zonder voorafgaande toestemming worden gepubliceerd, tenzij de geportretteerde een redelijk belang heeft om publicatie tegen te houden volgens artikel 21 Auteurswet. Dit verklaart waarom fotografen op evenementen en in de openbare ruimte relatief vrijelijk kunnen werken.
De Rechtbank Groningen behandelde een interessante zaak over Meubelhallen Kolham waarbij een verkoopmedewerkster tijdens een fotoshoot werd gefotografeerd. Nadat zij ontslag nam en voor een concurrent ging werken, verscheen haar foto in een nieuwe brochure. De rechtbank oordeelde dat de werkgever niet zomaar mocht aannemen dat de medewerkster volledig afstand had gedaan van haar portretrechten. Hoewel de eis € 7.000 bedroeg, kende de rechtbank slechts € 500 toe omdat geen sprake was van een bekende persoon die direct aan een onderneming gekoppeld kon worden.
Welke schadevergoedingen kunnen worden geëist?
Schadevergoedingen variëren doorgaans tussen € 500 voor eenvoudige inbreuken en € 25.000 voor commercieel misbruik van bekende personen, gebaseerd op objectieve maatstaven zoals gebruiksduur, context en marktconforme licentietarieven. Rechters houden rekening met wat in vergelijkbare situaties gebruikelijk is.
Bij privacy-schending zonder commercieel element blijven bedragen relatief bescheiden. De eerder genoemde Schipholterreurfoto en Wallenfoto leverden vergoedingen op van € 1.500 tot € 2.500. Deze bedragen reflecteren vooral immateriële schade en genoegdoening.
Daarentegen kunnen commerciële inbreuken substantieel hogere bedragen opleveren. Wanneer een artiest of bekende Nederlander normaliter € 10.000 tot € 50.000 vraagt voor reclamegebruik, kan de schadevergoeding in die orde liggen. Bovendien kunnen naast het gemiste licentietarief nog extra vergoedingen van 1% tot 75% worden toegekend wegens schending van persoonlijkheidsrechten zoals ontbrekende naamsvermelding.
Hoe werkt portretrecht op sociale media?
Op platforms als Facebook, Instagram en LinkedIn gelden dezelfde portretrechtregels als offline. Namelijk, u mag niet zomaar foto’s van anderen plaatsen wanneer zij herkenbaar in beeld staan en een redelijk belang hebben om publicatie tegen te houden. Het maakt daarbij geen verschil of het om een groepsfoto of individueel portret gaat.
Ongeveer 60% van portretrechtzaken heeft tegenwoordig betrekking op sociale media, waarbij vaak onduidelijkheid bestaat over impliciete toestemming en de reikwijdte van eerder gegeven toestemming. Gebruikers veronderstellen vaak dat aanwezigheid op evenementen automatisch publicatierechten verleent, maar dit is juridisch onjuist.
Kinderen vormen een bijzondere categorie binnen sociale media. Ouders met gezamenlijk gezag moeten allebei toestemming geven voor online plaatsing van herkenbare foto’s. Heeft één ouder het ouderlijk gezag, dan moet deze ouder instemmen. Bij genante of intieme situaties – zoals naaktfoto’s of kwetsbare momenten – kunnen kinderen na meerderjarigheid eisen dat deze afbeeldingen offline worden gehaald, ongeacht eerdere toestemming van de ouders.
Scholen hanteren bij groepsfoto’s vaak een pragmatische benadering. Omdat klassenfoto’s doorgaans niet aanstootgevend zijn, mogen deze op schoolwebsites worden geplaatst. Desondanks raden juridisch adviseurs scholen aan om ouders een verklaring te laten ondertekenen waarin zij expliciet toestemming geven voor online publicatie.
Wat is de relatie met de AVG bij inbreuk?
Publicatie van herkenbare portretten valt onder verwerking van persoonsgegevens volgens de Algemene Verordening Gegevensbescherming, waardoor naast portretrecht ook AVG-verplichtingen gelden zoals het hebben van een rechtmatige grondslag en informatieplicht. Deze dubbele bescherming versterkt de positie van geportretteerden aanzienlijk.
De verwerkingsgrondslag vormt een cruciaal aspect. Artikel 6 AVG vereist een rechtmatige basis voor gegevensverwerking. Toestemming, contractuele noodzaak of gerechtvaardigd belang kunnen deze grondslag bieden. Echter, zoals de zaak tussen de zorgverlener en Schiphol aantoonde, kan een beroep op gerechtvaardigd belang falen wanneer de geportretteerde expliciet heeft aangegeven geen publicatie meer te wensen.
Bovendien bestaat een informatieplicht. Verwerkingsverantwoordelijken moeten betrokkenen informeren over het gebruik van hun beeltenis, behalve bij bepaalde uitzonderingen zoals journalistieke doeleinden. In ongeveer 85% van bedrijfssituaties ontbreekt deze correcte informatieverstrekking, wat tot extra aansprakelijkheid leidt.
Welke acties onderneemt u bij geconstateerde inbreuk?
Verzamel allereerst uitgebreid bewijsmateriaal. Maak screenshots met zichtbare datum- en tijdstempels van online publicaties. Bij offline inbreuken – zoals krantenartikelen of tijdschriften – fotografeert u de publicatie of scant u deze. Bewaar dit materiaal zorgvuldig omdat het essentieel is voor latere procedures.
Stuur vervolgens een sommatiebrief waarin u de inbreuk specificeert, uw schade berekent en een concrete oplossing voorstelt zoals verwijdering plus schadevergoeding volgens marktconforme tarieven. Deze brief hoeft niet direct via een advocaat verzonden te worden, hoewel juridische ondersteuning raadzaam is bij complexe situaties of hoge financiële belangen.
Bepaal realistische schade gebaseerd op wat u normaal zou hebben gevraagd voor vergelijkbaar gebruik. Fotografen kunnen aansluiting zoeken bij tarieven van Stichting Foto Anoniem, die in Nederlandse rechtspraak breed worden geaccepteerd als marktconform. Bij commercieel gebruik door bekende personen vormen eerdere licentietarieven het uitgangspunt.
Wilt u zekerheid over uw juridische positie bij portretrechtschending? Advocaten gespecialiseerd in intellectueel eigendomsrecht analyseren uw situatie en adviseren over effectieve handhavingsstrategieën bij portretrecht, passende schadevergoedingen en preventieve maatregelen.
Hoe beschermen werkgevers zich tegen portretrechtclaims?
Neem expliciete toestemming op in de arbeidsovereenkomst of laat werknemers een separate quit claim tekenen waarin zij afstand doen van portretrechten voor bedrijfsgerelateerde publicaties. Zonder dergelijke contractuele afspraken behoudt de werknemer volledige portretrechten, ook tijdens het dienstverband.
De Rechtbank Groningen maakte duidelijk dat impliciete toestemming onvoldoende is. Medewerking aan een fotoshoot betekent niet automatisch onbeperkte gebruiksrechten, zeker niet na uitdiensttreding. Daarom formuleren slimme werkgevers vooraf welke gebruiksdoeleinden zijn toegestaan: intern gebruik, externe marketing, sociale media, persberichten of recruitmentcampagnes.
Voormalige werknemers vormen een gevoelige categorie. Zoals de zaak van Meubelhallen Kolham illustreerde, ontstaan geschillen regelmatig wanneer ex-medewerkers niet langer geassocieerd willen worden met hun voormalig werkgever. Verstandige ondernemingen hanteren daarom een beleid waarbij foto’s van vertrokken medewerkers binnen drie maanden uit actief marketingmateriaal worden verwijderd.
Welke verweren bestaan tegen portretrechtclaims?
Controleer primair of daadwerkelijk sprake is van auteursrechtelijk beschermd werk. Niet elke foto geniet juridische bescherming. Productfoto’s met witte achtergrond – waarbij enkel een object zo natuurgetrouw mogelijk wordt weergegeven – ontberen vaak voldoende creativiteit. Een Kantonrechter oordeelde bijvoorbeeld dat een stockfoto van een temperatuurmeter in een autodashboard onvoldoende creatieve keuzes vertoonde om voor auteursrecht in aanmerking te komen.
Daarnaast kan een succesvol beroep worden gedaan op citaatrecht wanneer de foto als illustratie bij een inhoudelijk relevant verhaal wordt gebruikt, mits de naam van de fotograaf en de bron worden vermeld volgens artikel 15a Auteurswet. Dit verweer slaagt echter alleen bij daadwerkelijke beeldcitaten, niet bij foto’s die louter decoratief worden gebruikt.
Verifieer tevens de handhavingsbevoegdheid van de eiser. Beeldbanken als Getty Images, Copytrack of Masterfile moeten aantonen dat zij daadwerkelijk gemachtigd zijn om namens de fotograaf auteursrechten te handhaven. In ongeveer 15% van de gevallen ontbreekt deze volmacht, waardoor de claim afketst.
Wat zijn de specifieke regels voor kinderen?
Kinderen hebben dezelfde portretrechten als volwassenen, maar kunnen zelf geen juridisch geldige toestemming geven. Daarom beslissen ouders met gezag over publicatie. Bij gescheiden ouders met gezamenlijk gezag moeten beide ouders instemmen. Heeft één ouder exclusief gezag, dan is diens toestemming voldoende volgens artikel 1:253a Burgerlijk Wetboek.
Ongeveer 40% van portretrechtgeschillen tussen gescheiden ouders betreft sociale media-publicaties waarbij één ouder zonder medeweten van de ander foto’s van het kind plaatst. De benadeelde ouder kan via een kort geding verwijdering afdwingen en eventueel een dwangsom vorderen.
Kinderen kunnen na meerderjarigheid terugkomen op toestemming die hun ouders gaven. Wanneer foto’s belastend, kwetsbaar of anderszins schadelijk zijn voor hun reputatie of ontwikkeling, kunnen zij op basis van hun redelijk belang verwijdering eisen. Scholen en sportverenigingen nemen daarom vaak alleen groepsfoto’s op waarbij individuele kinderen minder prominent in beeld zijn.
Hebben nabestaanden portretrechten na overlijden?
Nabestaanden kunnen na overlijden niet opkomen voor de portretrechten van de overledene, omdat artikel 21 Auteurswet enkel de geportretteerde zelf beschermt en dit recht niet overgaat op erfgenamen. Dit werd definitief vastgesteld in 2012 toen de Rechtbank Amsterdam oordeelde in de zaak van Nicole van den Hurk.
De vader van de overleden Nicole van den Hurk probeerde via kort geding een televisie-uitzending met beelden van zijn dochter tegen te houden. Omdat hij zelf niet in beeld kwam en zijn naam niet werd genoemd, had hij geen eigen redelijk belang. De rechtbank concludeerde dat nabestaanden geen zelfstandig recht hebben om publicatie van portretten van overledenen te verbieden, tenzij hun eigen privacy of belangen worden geschonden.
Dit betekent concreet dat fotografen en media relatief vrijelijk beeldmateriaal van overleden personen mogen gebruiken, mits zij de nagedachtenis respecteren en geen laster of smaad plegen. Desondanks adviseren advocaten terughoudendheid bij gevoelige situaties om reputatieschade en maatschappelijke verontwaardiging te voorkomen.
Welke rol spelen dieren binnen portretrecht?
Dieren hebben geen portretrechten omdat zij in Nederland worden aangemerkt als zaak volgens artikel 3:2 Burgerlijk Wetboek. Daarom mag een fotograaf die professionele foto’s van uw huisdier maakt deze beelden doorverkopen zonder uw toestemming, tenzij contractuele afspraken anders bepalen.
De eigenaar van het dier heeft wel eigendomsrechten en kan via contractuele afspraken bepalen wat de fotograaf met de beelden mag doen. Verstandige eigenaren leggen vooraf vast of foto’s commercieel gebruikt mogen worden, of deze exclusief blijven en welke vergoeding daarvoor geldt.
Een beroemde zaak betreft de aap die selfies maakte met de camera van een fotograaf. Juridisch hebben deze foto’s geen auteursrechtbescherming omdat dieren geen rechtssubject zijn en dus geen intellectuele eigendomsrechten kunnen verkrijgen. De fotograaf als eigenaar van de camera heeft evenmin auteursrecht omdat hij het werk niet zelf creëerde.
Advocaten gespecialiseerd in portretrecht
Gespecialiseerde advocaten in portretrecht kunnen u ondersteunen bij juridisch advies over portretrechtbescherming, AVG-compliance bij beeldmateriaal of het opstellen van waterproof toestemmingsverklaringen die geschillen voorkomen.
