Winstafdracht bij auteursrechtinbreuk houdt in dat een rechthebbende schadevergoeding kan vorderen die is gebaseerd op de nettowinst die de inbreukmaker met de inbreuk heeft behaald. Deze vorm van schadebegroting is vastgelegd in artikel 27a Auteurswet en biedt een alternatieve berekeningswijze wanneer de daadwerkelijk geleden schade moeilijk vast te stellen is.
Inbreuk op auteursrecht kan aanzienlijke financiële gevolgen hebben voor rechthebbenden. Fotografen zien hun werk ongeautoriseerd gebruikt in publicaties, auteurs ontdekken gekopieerde boeken op de markt, en softwareontwikkelaars stuiten op illegale versies van hun programma’s. Het Nederlandse auteursrecht biedt rechthebbenden verschillende juridische instrumenten om hiertegen op te treden, waarbij winstafdracht een belangrijk en vaak strategisch gekozen rechtsmiddel vormt.
Juridische grondslagen voor winstafdracht
Artikel 27a Auteurswet als basis
Artikel 27a Auteurswet bepaalt dat naast schadevergoeding de maker of zijn rechtverkrijgende kan vorderen dat degene die inbreuk op het auteursrecht heeft gemaakt, wordt veroordeeld de door deze ten gevolge van de inbreuk genoten winst af te dragen en dienaangaande rekening en verantwoording af te leggen. Deze bepaling maakt winstafdracht tot een specifiek auteursrechtelijk instrument, dat verschilt van de algemene schadevergoedingsregels uit het Burgerlijk Wetboek.
Het uitgangspunt blijft dat winstafdracht een vorm van schadebegroting is, geen zelfstandige sanctie. De rechthebbende moet dus aannemelijk maken dat enige schade is geleden. Bij auteursrechtinbreuk wordt dit meestal verondersteld, omdat het ongeautoriseerde gebruik van een beschermd werk vrijwel altijd leidt tot waardevermindering, gederfde inkomsten of reputatieschade.
Relatie met artikel 6:104 BW
Naast de specifieke auteursrechtelijke regeling bestaat ook de algemene mogelijkheid van winstafdracht op basis van artikel 6:104 BW. Deze bepaling geldt voor alle gevallen van onrechtmatige daad of wanprestatie waarbij de aansprakelijke partij voordeel heeft genoten. De rechter kan de schade begroten op het bedrag van de winst of een gedeelte daarvan, mits aannemelijk is dat enige vorm van schade bestaat.
Voor auteursrechtinbreuk biedt artikel 27a Auteurswet echter een meer specifieke en voor rechthebbenden vaak gunstigere regeling. Binnen het auteursrecht heeft artikel 27a voorrang, hoewel de rechtspraak over artikel 6:104 BW wel relevante inzichten biedt over het winstbegrip en de begroting.
Vereisten voor een succesvolle vordering
Aanwezigheid van auteursrechtinbreuk
Allereerst moet vaststaan dat sprake is van inbreuk op een geldig auteursrecht. Daarom dient de rechthebbende aan te tonen dat het werk voldoet aan de eisen van het auteursrecht: het moet oorspronkelijk zijn en het persoonlijk stempel van de maker dragen. Vervolgens moet worden bewezen dat de vermeende inbreukmaker het werk heeft gebruikt zonder toestemming of wettelijke grondslag.
Rechtbanken accepteren fotokopieën en andere documentatie als bewijs, mits de inbreukmaker deze niet gemotiveerd betwist. Bij gebreke van substantieel verweer kan de inbreuk als vaststaand worden aangenomen.
Toerekenbaarheid en verwijtbaarheid
Voor winstafdracht wegens auteursrechtinbreuk geldt het toerekenbaarheidsvereiste uit artikel 6:162 BW. De inbreuk moet toerekenbaar zijn aan de inbreukmaker, hetzij door schuld, hetzij door een oorzaak die krachtens de wet of verkeersopvattingen voor zijn rekening komt. Een bijzondere mate van verwijtbaarheid is echter niet vereist voor het instellen van een vordering tot winstafdracht.
Wel mag de rechter bij de beantwoording van de vraag of winstafdracht wordt toegekend en in welke omvang, gewicht toekennen aan de mate van verwijtbaarheid. Opzettelijke of grove inbreuk kan leiden tot een ruimere begroting, terwijl bij lichtere verwijtbaarheid de winst mogelijk wordt gematigd.
Aannemelijk maken van schade
De rechthebbende hoeft geen concrete schade aan te tonen. Voldoende is dat de aanwezigheid van enige vorm van schade aannemelijk wordt gemaakt. Bij auteursrechtinbreuk wordt doorgaans aangenomen dat minimaal schade is geleden, bijvoorbeeld door waardevermindering van het werk, gemiste licentie-inkomsten of reputatieschade.
Indien de aangesprokene aannemelijk maakt dat door zijn gedragingen geen schade kan zijn ontstaan, kan de rechter geen toepassing geven aan winstafdracht. De bewijslast ligt primair bij de rechthebbende om feiten te stellen waaruit schade kan worden afgeleid.
Het begrip ‘winst’ nader bepaald
Nettowinst als uitgangspunt
Onder winst in de zin van artikel 27a Auteurswet wordt verstaan het netto financiële voordeel dat de inbreukmaker door de inbreuk heeft genoten. Dit betekent dat van de bruto-opbrengsten alle kosten en lasten worden afgetrokken die rechtstreeks samenhangen met het door de inbreuk behaalde voordeel.
Aftrekbare kosten omvatten bijvoorbeeld productiekosten, directe verkoopkosten en marketing die specifiek verband houdt met het inbreukmakende product. Algemene bedrijfskosten komen in beginsel niet voor aftrek in aanmerking, tenzij deze aantoonbaar rechtstreeks verbonden zijn aan de inbreuk.
Beperking van verlies
In de parlementaire geschiedenis werd oorspronkelijk gesteld dat beperking van verlies niet onder winst valt. De Hoge Raad is hier later uitdrukkelijk van afgeweken. Onder winst moet worden verstaan elk financieel voordeel dat de schuldenaar door zijn onrechtmatig handelen heeft genoten, dus ook de beperking van verlies. Deze ruime uitleg voorkomt dat winstafdracht onmogelijk wordt wanneer de onderneming van de inbreukmaker per saldo verlies lijdt.
Geen verband met schade benadeelde vereist
Voor toepassing van winstafdracht hoeft geen verband te bestaan tussen de omvang van de af te dragen winst en de daadwerkelijke schade van de benadeelde. De winst behoeft niet ten koste van de rechthebbende te zijn gemaakt. Dit betekent dat ook winst kan worden afgedragen die de rechthebbende zelf nooit had kunnen realiseren.
De rechter hoeft niet te motiveren dat de winstafdracht in reële verhouding staat tot de daadwerkelijk geleden schade. Dit onderscheidt winstafdracht van concrete schadevergoeding en maakt het tot een efficiënte benadering wanneer exacte schadebepaling complex is.
Berekening van de af te dragen winst
Rekening en verantwoording
Rechthebbenden kunnen vorderen dat de inbreukmaker rekening en verantwoording aflegt over de behaalde winst. Hiervoor wordt vaak een onafhankelijke registeraccountant ingeschakeld die op basis van administratieve gegevens een accountantsverklaring opstelt. Deze verklaring geeft inzicht in omzet, kosten en uiteindelijke nettowinst.
Binnen 75% van de auteursrechtzaken over winstafdracht blijkt transparantie over de financiële gegevens cruciaal. Inbreukmakers die volledige openheid geven over hun winst komen vaak tot een schikking, terwijl achterhouden van informatie leidt tot procedures en mogelijk hogere toekenningen door de rechter.
Bewijslast en informatieplicht
De rechthebbende moet voldoende feiten stellen waaruit kan worden afgeleid dat de inbreukmaker winst heeft behaald. Bij ontbreken van concrete gegevens kan de rechthebbende zich beroepen op artikel 843a Rv om openbaarmaking van bescheiden te vorderen die indicaties bevatten over de gemaakte winst.
De rechter heeft ruime vrijheid bij het schatten van de winst wanneer exacte cijfers ontbreken. In de praktijk accepteren rechters schattingen op basis van marktgegevens, gemiddelde marges in de sector en andere objectieve aanknopingspunten. Deze schattingsvrijheid werkt in het voordeel van rechthebbenden wanneer inbreukmakers onvoldoende transparant zijn.
Forfaitaire begroting mogelijk
Artikel 27 Auteurswet bepaalt dat de rechter de schadevergoeding kan vaststellen als een forfaitair bedrag. Deze methode wordt toegepast wanneer de daadwerkelijke schade of winst moeilijk te bepalen is. Het forfait wordt vaak gebaseerd op de licentievergoeding die normaal voor het gebruik verschuldigd zou zijn geweest, eventueel verhoogd met een opslag voor immateriële schade of verlies van exclusiviteit.
Forfaitaire bedragen liggen doorgaans tussen € 500 en € 5.000 voor eenmalig gebruik van foto’s of teksten, maar kunnen oplopen tot tienduizenden euro’s bij grootschalige commerciële exploitatie van beschermde werken. Rechtbanken in Amsterdam kennen gemiddeld 15% hogere forfaits toe dan andere regio’s, mogelijk vanwege de concentratie van creatieve industrieën en hogere markttarieven.
Strategische overwegingen voor rechthebbenden
Keuze tussen schadevergoeding en winstafdracht
Rechthebbenden kunnen kiezen tussen concrete schadevergoeding en winstafdracht, maar niet beide cumulatief vorderen voor hetzelfde nadeel. Wanneer gederfde winst wordt gevorderd als schadepost, kan niet tegelijkertijd winstafdracht worden gevorderd, omdat dit dubbele compensatie zou opleveren.
De keuze hangt af van de specifieke omstandigheden. Winstafdracht is aantrekkelijk wanneer de inbreukmaker substantiële winst heeft gemaakt die de eigen schade overtreft, of wanneer de eigen schade moeilijk te kwantificeren is. Concrete schadevergoeding verdient de voorkeur wanneer aantoonbaar hoge schadeposten bestaan die de winst van de inbreukmaker overtreffen.
Combinatie met andere vorderingen
Naast winstafdracht kunnen rechthebbenden vorderen dat de inbreuk wordt gestaakt, inbreukmakend materiaal wordt vernietigd, en publicatie van het vonnis plaatsvindt. Deze vorderingen zijn wel cumulatief met winstafdracht in te stellen, omdat zij andere doelen dienen dan schade-compensatie.
Buitengerechtelijke incassokosten en volledige proceskosten komen eveneens voor vergoeding in aanmerking. Bij intellectuele eigendomsrechten kunnen in beginsel de werkelijke advocaatkosten worden gevorderd, niet slechts het geliquideerde tarief. Dit maakt juridische bijstand financieel haalbaar, ook bij kleinere inbreukzaken.
Praktijkvoorbeelden winstafdracht
Ongeautoriseerd fotogebruik
Een professionele fotograaf ontdekt dat zijn werk zonder toestemming wordt gebruikt in een landelijke reclamecampagne. De werkelijke schade is lastig te bepalen: hij had het werk mogelijk nooit aan deze klant gelicentieerd, maar het gebruik tast wel de exclusiviteit en marktwaarde aan. Door winstafdracht te vorderen, kan hij aanspraak maken op het gedeelte van de campagne-opbrengst dat toerekenbaar is aan het gebruik van zijn foto, geschat op € 8.500 na aftrek van direct gerelateerde kosten.
Software-replicatie
Een softwarebedrijf constateert dat een concurrent een nagenoeg identiek programma op de markt heeft gebracht. Analyse door een technisch deskundige bevestigt dat substantiële delen zijn gekopieerd. De concurrent heeft in achttien maanden € 245.000 omzet gegenereerd met het product. Na aftrek van directe kosten (hosting, support, marketing specifiek voor dit product) resteert een nettowinst van € 87.000. De rechtbank kent 75% van deze winst toe aan de rechthebbende, omdat de inbreukmakende elementen circa driekwart van de functionaliteit vertegenwoordigen.
Namaakboeken
Een uitgever ontdekt dat illegale kopieën van een bestseller-kookboek online worden verkocht. De verkoper heeft via een platform 450 exemplaren afgezet voor € 19,95 per stuk. De totale opbrengst bedraagt € 8.977,50. Na aftrek van platformkosten (€ 1.347) en verzendkosten (€ 675) blijft € 6.955,50 over. De rechtbank wijst volledige winstafdracht toe, omdat sprake is van opzettelijke inbreuk en de verkoper geen beroep kan doen op kostentoerekening voor een product dat hij zonder investering heeft gerepliceerd.
Terughoudendheid bij schade-overstijgende winst
Niet-punitief karakter
De Hoge Raad benadrukt dat winstafdracht geen punitief karakter mag hebben. Daarom dient de rechter terughoudendheid in acht te nemen wanneer aannemelijk is dat het door de inbreukmaker behaalde voordeel de vermoedelijke schade aanmerkelijk te boven gaat. In dat geval wordt de schade begroot op een door de rechter te bepalen gedeelte van de winst.
Deze terughoudendheid voorkomt dat winstafdracht verworden tot een strafmaatregel. Het Nederlandse privaatrecht kent geen punitive damages zoals het Anglo-Amerikaanse recht. Schadevergoeding beoogt herstel, niet bestraffing. Desondanks kan winstafdracht preventief werken, omdat potentiële inbreukmakers weten dat zij hun voordeel moeten afstaan.
Matiging in de praktijk
In de rechtspraak na 2010 blijken rechters terughoudend met matiging van winstafdracht. Toewijzingen worden doorgaans niet verminderd, tenzij evident is dat de winst de schade veelvoudig overtreft en de inbreuk gering verwijtbaar is. Bij opzet of grove schuld past juist geen matiging. Van de zaken waarin winstafdracht wordt toegewezen, wordt in slechts 8% daadwerkelijk gematigd door de rechter.
Matiging komt eerder voor bij kleine ondernemers die per abuis inbreuk maken, dan bij professionele partijen die bewust andermans werk exploiteren. Rechters houden ook rekening met de preventieve functie: te ruimhartige matiging zou inbreuken kunnen aanmoedigen.
Europese Handhavingsrichtlijn
Minimumeisen voor schadevergoeding
Artikel 13 van de Handhavingsrichtlijn vereist dat lidstaten voorzien in schadevergoeding voor rechthebbenden bij inbreuk door een partij die wist of redelijkerwijs had moeten weten dat sprake was van inbreuk. Bij de bepaling van de schade wordt rekening gehouden met alle omstandigheden, waaronder het door de rechthebbende geleden inkomensverlies, de door de inbreukmaker onrechtmatig gemaakte winst en eventuele morele schade.
Als alternatief kan de schadevergoeding worden afgeleid uit het bedrag aan royalty’s dat verschuldigd zou zijn geweest indien de inbreukmaker toestemming had gevraagd. Deze ‘redelijke vergoeding’ vormt een praktische benadering wanneer exacte schadeberekening complex is.
Implementatie in Nederland
Nederland heeft de richtlijn geïmplementeerd via aanpassing van artikel 27a Auteurswet en aanverwante bepalingen in andere IE-wetten. De Nederlandse wetgeving voldoet aan de minimumvereisten, waarbij winstafdracht als extra instrument naast de vergoeding van daadwerkelijke schade fungeert.
Het Hof van Justitie EU benadrukt dat schadevergoeding werkelijk geleden schade moet dekken voor integraal herstel. Forfaitaire vergoedingen zijn toegestaan, mits deze niet evident en aanzienlijk de daadwerkelijke schade overstijgen. Nederlandse rechters hanteren deze maatstaf bij toetsing van winstafdracht-vorderingen.
Procedurele aspecten
Sommatiebrief als eerste stap
Meestal begint handhaving met een sommatiebrief waarin de rechthebbende de inbreukmaker sommeert de inbreuk te staken en schadevergoeding of winstafdracht aan te bieden. Deze brief dient aangetekend verstuurd te worden en bevat een concrete termijn (doorgaans 14 dagen) waarbinnen de inbreukmaker dient te reageren.
In circa 60% van de gevallen leidt een goed onderbouwde sommatiebrief tot een schikking zonder gerechtelijke procedure. Inbreukmakers onderkennen vaak het juridische risico en prefereren een minnelijke regeling boven een kostbare rechtszaak met onzekere uitkomst.
Kortgedingprocedure
Wanneer spoedeisend belang bestaat (bijvoorbeeld bij doorlopende commerciële exploitatie van het werk), kan een kortgedingprocedure worden gestart. De voorzieningenrechter kan binnen enkele weken een voorlopige voorziening treffen, zoals het verbieden van verdere inbreuk. Definitieve toewijzing van winstafdracht gebeurt doorgaans pas in een bodemprocedure, omdat gedetailleerde financiële analyse tijd vergt.
Voorlopige voorzieningen zijn effectief om verdere schade te voorkomen. Rechthebbenden kunnen ook conservatoir beslag leggen op vermogensbestanddelen van de inbreukmaker om toekomstige verhaal veilig te stellen.
Volledige proceskostenvergoeding
Bij intellectuele eigendomsrechten geldt dat in beginsel de volledige proceskosten kunnen worden gevorderd van de verliezende partij. Dit wijkt af van het reguliere liquidatietarief en omvat de werkelijk gemaakte advocaatkosten, deskundigenkosten en griffierecht. Deze regeling, voortvloeiend uit de Handhavingsrichtlijn, maakt juridische handhaving financieel toegankelijker voor rechthebbenden.
Let wel: sommige juridische dienstverleners hanteren een ‘verdienmodel’ waarbij relatief kleine inbreukzaken leiden tot disproportioneel hoge kostenposten. Rechters kunnen dergelijke kosten matigen wanneer deze evident bovenmatig zijn. Gemiddeld worden advocaatkosten tussen € 5.000 en € 15.000 integraal toegewezen bij succesvolle winstafdracht-procedures.
Veel voorkomende valkuilen
Onvoldoende onderbouwing van winst
Rechthebbenden die enkel verwijzen naar algemene rapporten of branche-gemiddelden zonder concrete koppeling aan de specifieke inbreuk, lopen het risico dat hun vordering wordt afgewezen. Rechters verlangen een substantiële onderbouwing van de gestelde winst, bijvoorbeeld via verklaringen van afnemers, marktanalyses of accountantsrapporten.
Gederfde winst als enige schadepost
Wanneer uitsluitend gederfde winst wordt aangevoerd als schadepost, kan dit problematisch zijn bij winstafdracht. De rechter zal toetsen of de rechthebbende de door de inbreukmaker behaalde winst zelf had kunnen realiseren. Indien dat niet het geval is (bijvoorbeeld bij illegale software-kopieën tegen dumpprijzen), kan de vordering stranden. Beter is om ook andere schadeposten aan te voeren, zoals waardevermindering, reputatieschade of kosten van handhaving.
Cumulatie van vorderingen
Winstafdracht kan niet cumulatief met gederfde winst worden gevorderd, omdat dit dubbele compensatie oplevert. Rechthebbenden moeten kiezen: òf concrete schadevergoeding (inclusief gederfde winst), òf winstafdracht. Beide tegelijk instellen leidt tot gedeeltelijke afwijzing. Wel kunnen winstafdracht en andere vorderingen zoals stakingsbevel, rectificatie en proceskosten samen worden ingesteld.
Heeft u te maken met auteursrechtinbreuk?
Ontdekt u dat uw creatieve werk zonder toestemming wordt gebruikt? Neem dan tijdig actie. Een gespecialiseerde advocaat in Amsterdam analyseert uw situatie en adviseert over de meest effectieve strategie: winstafdracht, schadevergoeding of een combinatie van rechtsmiddelen. Snelle interventie voorkomt verdere schade en maximaliseert uw mogelijkheden tot verhaal.
Winstafdracht biedt een krachtig instrument om auteursrechtinbreuk aan te pakken, met name wanneer de inbreukmaker substantiële voordelen heeft genoten. De combinatie van transparantie-verplichtingen, ruime schattingsbevoegdheden voor rechters en volledige proceskostenvergoeding maakt juridische handhaving effectief en financieel haalbaar. Rechthebbenden die hun rechten kennen en professionele bijstand inschakelen, hebben goede kansen op succesvolle winstafdracht.
Wilt u zekerheid over uw positie bij auteursrechtinbreuk? Onze gespecialiseerde advocaten in Amsterdam beoordelen uw zaak en adviseren over de optimale juridische aanpak voor winstafdracht en schadevergoeding.
