Bij samenwerking tussen meerdere makers ontstaat gemeenschappelijk auteursrecht wanneer het werk een onafscheidelijk geheel vormt. Alle makers bezitten gezamenlijk de rechten en moeten voor exploitatie, publicatie of wijziging gezamenlijke toestemming verlenen volgens de Auteurswet.
Gemeenschappelijk auteursrecht betekent dat het werk niet door één persoon geëxploiteerd kan worden. Het eigenaarschap rust bij alle makers samen, waarbij niemand zelfstandig beslissingen neemt over gebruik of verveelvoudiging. Voor openbaar maken van het werk is toestemming van alle rechthebbenden verplicht.
Wanneer ontstaat gemeenschappelijk auteursrecht?
Gemeenschappelijk auteursrecht ontstaat wanneer meerdere personen elk een creatieve bijdrage leveren aan één werk, waarbij de individuele bijdragen niet meer te onderscheiden zijn van het totaal. Het scheidbaarheidscriterium bepaalt of sprake is van een ondeelbaar gemeenschappelijk werk.
Rechtbank Amsterdam hanteert het scheidbaarheidscriterium om te bepalen of een werk gemeenschappelijk auteursrecht geniet. Beslissend is of het werk zodanig door samenwerking is ontstaan dat ieders afzonderlijke bijdrage niet meer te scheiden is. Binnen 75% van auteursrechtgeschillen over samenwerking speelt dit criterium een cruciale rol.
Vereisten voor een creatieve bijdrage
Elke maker moet een werkelijke creatieve bijdrage leveren aan het eindresultaat. Het loutere verschaffen van technische gegevens of historische informatie volstaat niet. De bijdrage moet het werk een hoedanigheid geven die het zonder deze bijdrage niet had aangenomen. Bovendien moet iedere bijdrage afzonderlijk voldoen aan de originaliteitsvereiste: eigen oorspronkelijk karakter en persoonlijk stempel.
Voorbeelden van gemeenschappelijk auteursrecht:
- Twee auteurs schrijven samen een roman waarbij beiden elkaars tekst bewerken en controleren
- Een styliste creëert een compositie die een fotograaf vastlegt, waarbij beide bijdragen het eindresultaat bepalen
- Twee kunstenaars werken aan een installatie waarbij onderdelen niet meer te scheiden zijn
- Componisten schrijven gezamenlijk een muziekstuk waarbij melodieën en arrangementen verweven raken
Wat is het verschil tussen deelbare en ondeelbare werken?
Een deelbaar werk bestaat uit meerdere zelfstandige creaties die bij elkaar horen maar afzonderlijk te onderscheiden zijn. Bij ondeelbare werken is niet meer concreet aan te wijzen welke maker verantwoordelijk is voor welk onderdeel.
Deelbare werken en afzonderlijke exploitatie
Bij deelbare werken heeft iedere maker auteursrecht op het geheel, maar tevens op het eigen onderdeel. Een fotoboek met bijdragen van verschillende fotografen illustreert dit: elke fotograaf bezit gemeenschappelijk auteursrecht op het totale boek, maar mag eigen foto’s zelfstandig exploiteren. Denk aan Fiep Westendorp die haar tekeningen van Jip en Janneke los van verhalen bij de Hema uitbracht.
Filmwerken met bijbehorende muziek gelden als deelbare werken volgens jurisprudentie. De componist behoudt zelfstandig auteursrecht op de muziek, terwijl voor de complete film toestemming van alle makers vereist blijft. Daarom heeft artikel 45d Auteurswet een speciale regeling voor filmproducties, waarbij een wettelijk vermoeden bestaat dat makers hun rechten overdragen aan de filmproducent.
Ondeelbare werken en gezamenlijke exploitatie
Ondeelbare werken kenmerken zich doordat individuele bijdragen volledig zijn geïntegreerd. Twee auteurs die gezamenlijk een boek schrijven, waarbij hoofdstukken niet meer toe te wijzen zijn aan één auteur, creëren een ondeelbaar werk. Een installatie waarbij twee kunstenaars beiden werken aan vormgeving, kleuren en opbouw, resulteert eveneens in gemeenschappelijk auteursrecht zonder mogelijkheid tot afzonderlijke exploitatie.
Deskundigen schatten dat ongeveer 60% van gezamenlijke kunstwerken als ondeelbaar kwalificeert. Dit percentage loopt hoger op bij digitale creaties, waar samenwerkingen vaak intensiever verlopen.
Hoe werkt toestemming bij gemeenschappelijk auteursrecht?
Elk gebruik, elke verandering en elke publicatie vereist toestemming van alle rechthebbenden. Deze regel geldt niet alleen extern, maar ook tussen makers onderling. Een maker mag het gemeenschappelijke werk niet zonder instemming van andere rechthebbenden openbaar maken of verveelvoudigen.
Handelingen waarvoor toestemming nodig is:
- Publicatie of tentoonstellingen organiseren
- Commerciële exploitatie zoals verkoop of licentieverlening
- Aanpassingen of bewerkingen van het oorspronkelijke werk
- Reproductie voor merchandise of andere doeleinden
- Online publicatie op websites of sociale media
Vetorecht en praktische problemen
Iedere maker beschikt feitelijk over een vetorecht. Dit kan leiden tot patstelling wanneer makers onenigheid krijgen over gebruik of aanpassing. Rechtbank Amsterdam behandelt jaarlijks tientallen geschillen waarbij voormalige samenwerkingspartners vastlopen in procedures. Gemiddeld duren dergelijke procedures 18 maanden voordat een vonnis volgt.
Een praktijkvoorbeeld: twee grafisch ontwerpers creëerden gezamenlijk een logo voor een startup. Na uitdiensttreding van één ontwerper wilde de andere het logo aanpassen. Zonder toestemming bleek dit onmogelijk, waardoor de startup € 8.500 moest betalen voor een volledig nieuw ontwerp.
Welke rechten heeft iedere maker afzonderlijk?
Iedere maker kan zelfstandig handhaven bij inbreuk op het gemeenschappelijke werk, maar exploitatie vereist toestemming van alle rechthebbenden. Contractuele afwijking van deze hoofdregel is mogelijk.
Handhaving werkt asymmetrisch: elk van de makers kan afzonderlijk procederen tegen derden die inbreuk maken op het gemeenschappelijke auteursrecht. Een derde die het werk wil gebruiken moet echter van alle makers toestemming verkrijgen. In circa 85% van inbreukzaken treedt één maker op namens allen, terwijl de overige makers als belanghebbenden worden betrokken.
Naamsvermelding en morele rechten
Morele rechten zoals naamsvermelding blijven individueel behouden. Bij openbaarmaking moeten alle makers vermeld worden. Rechtspraak toont aan dat verwijdering van een naam zonder toestemming aanleiding geeft voor schadeclaims. Een maker wiens naam werd verwijderd bij een gezamenlijke tekening verkreeg een verbod op publicatie zonder correcte naamsvermelding.
Makers kunnen zich verzetten tegen aantasting van hun eer of goede naam door wijze van openbaarmaking. Dit morele recht kan niet worden overgedragen, zelfs niet bij contractuele afspraken over exploitatie.
Hoe lang duurt gemeenschappelijk auteursrecht?
Gemeenschappelijk auteursrecht duurt 70 jaar na overlijden van de langstlevende maker volgens artikel 37 Auteurswet. De beschermingstermijn begint dus pas te lopen wanneer de laatste rechthebbende overlijdt.
Deze regeling verschilt fundamenteel van individueel auteursrecht, waar de termijn ingaat bij overlijden van de enige maker. Bij gemeenschappelijk auteursrecht kan de bescherming derhalve aanzienlijk langer duren. Een werk uit 1950 waarbij de eerste maker in 1960 overleed en de laatste in 2010, blijft beschermd tot 2080.
Erfgenamen treden in de rechten van overleden makers. Dit betekent dat toestemmingsvereisten blijven gelden: erfgenamen van alle oorspronkelijke makers moeten instemmen met exploitatie. In de praktijk compliceert dit gebruik van oudere gezamenlijke werken aanzienlijk.
Wat gebeurt onder supervisie of naar ontwerp van een ander?
Artikel 6 Auteurswet bepaalt dat wanneer een werk tot stand komt naar ontwerp van een ander en onder diens leiding en toezicht, deze persoon als maker wordt aangemerkt. De fysieke vervaardigers verkrijgen geen auteursrecht.
Rechtbank Amsterdam past artikel 6 Auteurswet toe wanneer duidelijk is dat assistenten of medewerkers uitsluitend instructies uitvoerden zonder eigen creatieve keuzes. Een architect die bouwmodules ontwierp en deze liet uitvoeren door een aannemer volgens precieze specificaties, behoudt als enige het auteursrecht. De uitvoering moet echter wel werkelijk onder supervisie gebeuren.
Creatieve vrijheid en gezamenlijk ontwerp
Medewerkers die enige creatieve vrijheid genoten tijdens uitvoering, kunnen aanspraak maken op gemeenschappelijk auteursrecht. Beslissend is of zij zelfstandig vormgevende keuzes maakten die het eindresultaat wezenlijk beïnvloedden. Een aannemer die een architectonisch ontwerp uitvoerde maar tijdens het proces zelfstandig constructieve aanpassingen doorvoerde, verkreeg gemeenschappelijk auteursrecht op de bouwmodules.
Rechtspraak bevestigt dat co-design ontstaat wanneer beide partijen actief bijdragen aan het ontwerpproces. Ruwe schetsen van een architect die door een aannemer worden uitgewerkt met eigen technische en esthetische keuzes, resulteren in gemeenschappelijk auteursrecht.
Welke afspraken voorkomt u problemen?
Samenwerkingsovereenkomsten bieden bescherming tegen toekomstige conflicten. Maak vooraf duidelijke afspraken over exploitatie, financiële verdeling en besluitvorming. Een schriftelijke overeenkomst voorkomt discussies over wie wat mag met het werk.
Essentiële elementen in een samenwerkingsovereenkomst:
- Verdeling van opbrengsten uit verkoop of licenties
- Besluitvormingsprocedure bij meningsverschillen
- Regeling voor situatie waarbij één maker zich terugtrekt
- Afspraken over toekomstige aanpassingen of bewerkingen
- Bepaling wie mag handhaven bij inbreuk
- Exitstrategie inclusief afkoopregeling
Wilt u zekerheid over verdeling van auteursrechten bij uw creatieve samenwerkingsproject? Gespecialiseerde advocaten in Amsterdam analyseren uw situatie en adviseren over optimale contractuele bescherming die alle makers rechtvaardig behandelt.
Uitkoopregeling en overdracht
Contracten kunnen bepalen dat bij beëindiging van samenwerking één partij het gemeenschappelijk auteursrecht overneemt tegen vergoeding. Taxatie door onafhankelijke deskundigen voorkomt discussies over de hoogte. In circa 40% van samenwerkingsovereenkomsten is een voorkeursrecht opgenomen waarbij één maker prioriteit krijgt bij uitkoop.
Overdracht van auteursrecht vereist een schriftelijke akte volgens artikel 2 lid 1 Auteurswet. Mondelinge afspraken of e-mailcorrespondentie volstaan niet voor rechtsgeldige overdracht. Notariële vastlegging biedt maximale zekerheid, hoewel een onderhandse akte juridisch voldoet mits alle partijen tekenen.
Hoe lost u geschillen op bij gemeenschappelijk auteursrecht?
Bij patstelling kan de Rechtbank Amsterdam worden ingeschakeld om belangen af te wegen en een omgangsregeling vast te stellen. De rechter beoordeelt concrete omstandigheden en bepaalt welke handelingen toelaatbaar zijn.
Gerechtelijke procedures kosten gemiddeld tussen € 15.000 en € 35.000 aan advocaatkosten per partij, exclusief griffierecht vanaf € 127. Bovendien duurt een bodemprocedure vaak 24 maanden voordat definitieve uitspraak volgt. Mediation biedt een efficiënter alternatief: ongeveer 65% van auteursrechtgeschillen wordt via mediation opgelost binnen 6 maanden tegen € 3.000 tot € 8.000 totale kosten.
Voorlopige voorzieningen in kort geding
Voorzieningenrechter Amsterdam kan in kort geding spoedvoorzieningen treffen bij acute conflicten. Denk aan verbod op publicatie zonder naamsvermelding of tijdelijke regeling voor exploitatie hangende bodemprocedure. Kortgedingprocedures leveren binnen 4 tot 8 weken uitspraak, maar bieden geen definitieve oplossing.
Een bekend kortgeding betrof twee ontwerpers van bouwmodules. Na gezamenlijke ontwikkeling gebruikte één partij het ontwerp voor nieuwe aanbestedingen. Voorzieningenrechter oordeelde dat beide partijen gemeenschappelijk auteursrecht bezaten, waardoor eenzijdige exploitatie verboden werd totdat in bodemprocedure definitief over verdeling zou worden beslist.
Welke rol speelt de filmproducent?
Artikel 45d Auteurswet bevat een wettelijk vermoeden dat alle medemakers van filmwerken hun auteursrecht overdragen aan de filmproducent. Schriftelijke afwijking van dit vermoeden is mogelijk.
Filmproducties betrekken vaak tientallen mensen met creatieve bijdragen: regisseurs, scenarioschrijvers, acteurs, decorontwerpers, cameramensen en editors. Zonder artikel 45d Auteurswet zou exploitatie praktisch onmogelijk zijn, aangezien toestemming van alle betrokkenen vereist zou blijven. Het wettelijk vermoeden stroomlijnt rechtenverdeling.
Uitzondering voor filmmuziekcomponisten
Makers van filmmuziek vallen niet onder het wettelijk vermoeden van rechtsoverdracht. Componisten behouden auteursrecht op hun muziek, ook wanneer deze specifiek voor een film werd gecomponeerd. Filmproducenten moeten afzonderlijke licentieovereenkomsten sluiten met componisten voor gebruik van muziek.
De producent blijft wel een billijke vergoeding verschuldigd aan alle makers voor elke vorm van exploitatie. Deze vergoeding compenseert de overdracht van exploitatierechten. Brancheorganisaties hanteren richtlijnen waarbij makers tussen 2% en 5% van netto-opbrengsten ontvangen, afhankelijk van hun rol.
Wat betekent een verzamelwerk voor auteursrecht?
Verzamelwerken bestaan uit meerdere reeds bestaande of nieuwe werken die worden samengevoegd. Encyclopedieën, bundels en bloemlezingen vormen klassieke voorbeelden. Het verzamelwerk geniet alleen auteursrechtelijke bescherming wanneer het voldoet aan het originaliteitsvereiste: de selectie en rangschikking moet een persoonlijk stempel dragen.
Rechten bij verzamelwerken:
- Samensteller heeft auteursrecht op de specifieke samenstelling
- Individuele bijdragers behouden auteursrecht op eigen werk
- Gebruik van afzonderlijke werken vereist toestemming van oorspronkelijke makers
- Publicatie van volledige verzameling vraagt instemming samensteller
Een uitgave met teksten van verschillende auteurs, foto’s en tekeningen genereert complexe rechtensituaties. Het verzamelauteursrecht rust bij samenstellers of redactie, terwijl individuele auteurs auteursrecht op eigen bijdragen behouden. Voor commerciële exploitatie zijn dus meerdere toestemmingen nodig.
Hoe beschermt u uw positie als medemaker?
Documenteer uw creatieve bijdrage zorgvuldig tijdens het samenwerkingsproces. Bewaar concepten, schetsen, e-mailcorrespondentie en andere bewijsstukken die uw creatieve inbreng aantonen. Bij geschillen vormen deze documenten cruciaal bewijsmateriaal.
Zorg voor correcte naamsvermelding bij eerste publicaties. Eenmaal gepubliceerd onder uw naam versterkt dit uw positie als rechthebbende. Protesteer direct wanneer uw naam wordt weggelaten of onjuist wordt vermeld. Stilzwijgen kan later als impliciete toestemming worden uitgelegd.
Registratie en bewijslast
Hoewel registratie niet verplicht is voor auteursrecht, biedt depot bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom bewijskracht. Registratie kost circa € 50 en creëert tijdstempel die bij geschillen kan bewijzen wanneer het werk ontstond. In ongeveer 30% van auteursrechtprocedures speelt bewijslast een cruciale rol.
Auteursrechtadvocaten
Ons gespecialiseerde advocatenkantoor in Amsterdam staat voor persoonlijk juridisch advies over uw specifieke samenwerkingssituatie. Preventieve contractuele afspraken voorkomen kostbare procedures en beschermen uw creatieve bijdrage optimaal.
