Het auteursrecht zorgt voor bescherming van creatieve werken en vormt de basis van vele sectoren (media, software, design, mode, etc.). Tegelijk leidt het gebruik en de exploitatie van creatieve content vaak tot juridische vragen en potentiële conflicten.
Een advocaat auteursrecht beschermt creatieve werken tegen inbreuk. Het zonder toestemming van de rechthebbende gebruiken van beschermde ontwerpen, software of foto’s is auteursrechtinbreuk. Ons team van auteursrechtadvocatenin Amsterdam speelt bij de bescherming van deze rechten een waardevolle rol, zowel bij geschillenpreventie als bij geschillenbeslechting.
Onze advocaten auteursrecht combineren diepgaande kennis van nationale wetgeving (zoals de Nederlandse Auteurswet (Aw) en Wet op de naburige rechten (WNR)) met Europese regels (zoals de InfoSoc-richtlijn 2001/29/EG en de recente DSM-richtlijn 2019/790/EU) en jurisprudentie van het Hof van Justitie van de EU (HvJ EU). Deze advocaten adviseren preventief over contracten en rechtenbeheer, en treden op bij inbreuken, in procedures of via alternatieve geschiloplossing. In dit rapport wordt een academisch en juridisch onderbouwd overzicht gegeven van alle soorten werkzaamheden van gespecialiseerde auteursrechtadvocaten – van advies en contractdrafting tot handhaving, procesvoering, alternatieve geschiloplossing en strategisch rechtenbeheer – met voorbeelden uit diverse sectoren.
Ter illustratie staat de tabel hieronder de kernactiviteiten van de auteursrechtadvocaat en hun karakter samengevat:
| Activiteit | Karakter (preventie of beslechting) | Voorbeelden uit de praktijk | Relevante wetgeving |
| Adviesverlening | Preventie – cliënten helderheid geven en risico’s beperken | Media: advies over citaatrecht bij gebruik foto’s; Software: counsel over open-source licenties om inbreuk te voorkomen. | Auteurswet (omvang rechten en beperkingen, bv. art. 15a Aw citaatrecht); InfoSoc-richtlijn art. 5 (uitzonderingen) |
| Contractdrafting & licenties | Preventie – duidelijke afspraken ter voorkoming van latere geschillen | Design: opstellen licentieovereenkomst voor modeontwerp; Media: exploitatiecontract met freelance journalist of fotograaf. | Art. 2 Aw (overdracht schriftelijk); Art. 45d-f Aw (filmwerken); DSM-richtlijn art. 18-23 (auteurscontractenrecht) |
| Handhaving van rechten | Geschilbeheersing – optreden tegen (dreigende) inbreuk buiten de rechter om | Mode: sommatiebrief tegen winkel met gekopieerd kledingdesign; Media: notice-and-takedown verzoek aan platform voor ongeautoriseerde video. | Aw art. 28 (verbod vorderen); Handhavingsrichtlijn 2004/48/EG (bewijsbeslag art. 1019b Rv, informatievordering); art. 8(3) InfoSoc (tussenpersonen) |
| Procesvoering (litigation) | Geschilbeslechting – formele juridische procedures voor de rechter | Software: kort geding tegen softwarepiraterij; Media: bodemprocedure wegens ongeautoriseerd gebruik van foto of muziek. | Rv art. 1019b (bewijsbeslag bij inbreuk); Rv art. 1019h (proceskostenvergoeding IE); HvJ EU jurisprudentie (bijv. Infopaq over originaliteit) |
| Alternatieve geschiloplossing | Geschilbeslechting – buiten rechte, sneller of vertrouwelijk oplossen | Software: arbitrage bij SGOA over IT-ontwikkelingsovereenkomst; Media: mediation tussen uitgever en auteur over royalty’s. | Rv art. 1020 e.v. (arbitragewet); DSM-richtlijn art. 21 (bevordering ADR); Instellingsregels SGOA (IT-arbitrage) |
| Strategisch rechtenbeheer | Preventie/optimalisatie – proactief beheren en exploiteren van IP-rechten | Media: rechtenportfolio beheren, aansluiten bij collectieve beheersorganisaties (BUMA/Stemra, Pictoright) voor licenties; Design: combinatie van auteursrecht en modelrecht inzetten, monitoring van markt op inbreuk. | Aw (duur, overgang van rechten); WNR (performers- en producentenrechten); Collectief-beheer regels (EU Richtlijn 2014/26/EU) |
In de volgende secties worden deze onderdelen uitgebreid besproken, met nadruk op hoe gespecialiseerde advocaten bijdragen aan geschillenpreventie (bijv. via heldere contracten en licenties) en hoe zij opereren bij geschillenbeslechting (zowel in rechte als via alternatieve methoden zoals arbitrage of mediation). Relevante Nederlandse en Europese regelgeving en rechtspraak worden bij ieder onderwerp betrokken.
Op zoek naar advies van een auteursrecht advocaat?
Een essentieel onderdeel van het werk van een auteursrechtadvocaat bij MAAK advocaten in Amsterdam is advisering. In de preventieve fase helpen onze gespecialiseerde advocaten auteursrecht hun cliënten (makers, bedrijven of gebruikers van content) om de regels correct toe te passen en zo geschillen te voorkomen. Dit advies kan verschillende vormen aannemen:
Juridische status en beschermingsomvang in het auteursrecht
De advocaat beoordeelt of een creatie in aanmerking komt voor auteursrechtelijke bescherming en welke rechten daaraan verbonden zijn. Zo kan in de mediasector een uitgever advies vragen of een bepaald artikel, foto of video auteursrechtelijk beschermd is en wie de rechthebbende is. De advocaat verwijst dan naar criteria uit wet en jurisprudentie – bijvoorbeeld het vereiste dat een werk een “eigen intellectuele schepping” van de auteur moet zijn. In de Infopaq-zaak bevestigde het HvJ EU dat zelfs een klein tekstfragment van 11 woorden beschermd kan zijn als het voldoende origineel is. Dergelijke uitspraken beïnvloeden hoe advocaten inschatten of iets beschermd is en dus of gebruik zonder toestemming een inbreuk zou kunnen vormen.
Toepassing van uitzonderingen en beperkingen in het auteursrecht
Vaak draait advies om de vraag of iets mag zonder toestemming op grond van een wettelijke uitzondering. Een advocaat met auteursrecht-specialisatie kent de uitzonderingsbepalingen in de Auteurswet (die de InfoSoc-richtlijn implementeert) en kan dus bijvoorbeeld beoordelen of citaatrecht van toepassing is. In Nederland bepaalt art. 15a Aw dat citeren uit een gepubliceerd werk onder voorwaarden is toegestaan zonder toestemming. Zo kan een media-onderneming advies krijgen of het gebruik van een foto of tekstfragment in een artikel geoorloofd citaat is (ter illustratie of kritiek) of dat er toch een licentie nodig is. Ook uitzonderingen zoals parodie, nieuwsberichtgeving, onderwijsgebruik of de panoramavrijheid kunnen relevant zijn. De advocaat adviseert dan welke grenzen de cliënt in acht moet nemen om onder de uitzondering te vallen en geen inbreuk te plegen – bijvoorbeeld dat een parodie herkenbaar als parodie moet zijn en de rechtmatige belangen van de maker niet onredelijk mag schaden (HvJ Deckmyn-criteria).
Naleving van Europese ontwikkelingen in het auteursrecht
Omdat het auteursrecht sterk door EU-regels wordt bepaald, houden gespecialiseerde advocaten hun kennis actueel om cliënten proactief te adviseren. Een voorbeeld is de DSM-richtlijn (EU 2019/790), die inspeelt op digitale ontwikkelingen en per 7 juni 2021 in Nederland is geïmplementeerd. Advocaten moeten cliënten informeren over nieuwe verplichtingen en rechten uit deze richtlijn.
Zo introduceerde de DSM-richtlijn onder meer een nieuw persuitgeversrecht (art. 15 DSM-richtlijn) ten gunste van nieuwsuitgevers voor online gebruik van hun publicaties. In de mediasector zal een advocaat uitgevers adviseren hoe zij dit recht kunnen handhaven (bijvoorbeeld jegens nieuwsaggregators), terwijl hij technologiebedrijven juist adviseert over het afspreken van licentievergoedingen om aan dit nieuwe naburige recht te voldoen.
Evenzo bracht art. 17 DSM-richtlijn verzwaarde verantwoordelijkheden voor content-sharing platforms (zoals YouTube) om inbreukmakende uploads te voorkomen. Onze gespecialiseerde advocaten adviseren zulke platforms over compliance (bijv. het inzetten van filteringstechnologie en klachtenprocedures) en tegelijkertijd adviseren zij rechthebbenden (muzikanten, filmmakers) over hun mogelijkheden om platforms aan te spreken als hun werk ongeautoriseerd wordt gedeeld. Dergelijk strategisch advies op basis van nieuwe regelgeving kan veel latere conflicten voorkomen of beperken.
Sector-specifieke counsel in het auteursrecht
De adviesrol varieert per sector. In de software-industrie adviseren auteursrechtadvocaten bijvoorbeeld over het legaal gebruik van softwarebibliotheken of open-source componenten. Zij helpen een softwarebedrijf te begrijpen onder welke licentievoorwaarden zij code van derden mogen gebruiken om schending van auteurs- of naburige rechten te vermijden.
Een praktisch voorbeeld is het adviseren van een start-up over GPL-licensed software: onze advocaat legt uit dat ze die code mogen integreren, mits ze hun afgeleid product ook weer onder GPL beschikbaar stellen (copyleft) – zo niet, dan riskeren ze een inbreukclaim. In de mode– en design-branche geven advocaten advies over de beschermingsmogelijkheden van ontwerpen: valt een bepaald kledingontwerp onder auteursrecht (voldoende creatief volgens HvJ Cofemel) of is modelregistratie nodig?
Ook adviseren we hoe een modebedrijf kan voorkomen per abuis ontwerpen van anderen te kopiëren (bijv. door interne clearance-procedures). In de muziek– en media-sector adviseren onze advocaten bij licentiëring van content: een radiozender krijgt advies over de reikwijdte van haar licentie met BUMA (collectieve beheerorganisatie voor componisten) zodat ze weet welke muziek ze probleemloos kan draaien, en voor welke gebruik van opnames ze de naburige rechten via Sena moet regelen. Door dergelijke adviezen voorkomen onze advocaten dat partijen onbewust inbreuk plegen of contractbreuk plegen – dit is pure geschillenpreventie.
In de adviesfase fungeren onze auteursrechtadvocaten dus als sparringpartner en gids. Onze advocaten verwijzen naar toepasselijke wettelijke bepalingen en rechtspraak om hun adviezen te onderbouwen, en vertalen dit naar praktische richtlijnen voor de cliënt. Deze investeringen in duidelijkheid vooraf verkleinen de kans op juridische escalaties achteraf aanzienlijk.
Opstellen van contracten en licenties door een advocaat auteursrecht
Een andere pijler van geschillenpreventie (en de expertise van onze advocaten auteursrecht) is het opstellen van goede contracten rondom auteursrechten. Onze Auteursrechtadvocaten besteden een groot deel van hun werk aan het draften, beoordelen en onderhandelen van contractuele afspraken inzake het gebruik en de exploitatie van creatieve werken. Helder geformuleerde contracten en licenties kunnen immers veel conflicten voorkomen, omdat alle partijen vooraf weten waar ze aan toe zijn.
Belangrijke aspecten van contractdrafting door onze gespecialiseerde advocaten auteursrecht zijn onder meer:
Overdracht en licenties van rechten
De advocaat zorgt dat de overdracht van auteursrechten of het verlenen van licenties juridisch geldig en duidelijk is. In Nederland schrijft de wet voor dat een overdracht van auteursrecht bij akte (schriftelijk) moet gebeuren (art. 2 lid 2 Aw). Sinds de Wet Auteurscontractenrecht 2015 geldt dit schriftelijkheidsvereiste ook voor exclusieve licenties. Een gespecialiseerde advocaat zal er dus op toezien dat bijvoorbeeld in een uitgeverscontract of softwareontwikkelingscontract de overdracht of exclusieve licentie van rechten op papier staat en door partijen is ondertekend – anders is die overdracht/licentie niet rechtsgeldig. Voor niet-exclusieve licenties is schriftelijkheid niet verplicht, maar wel “altijd aan te raden … duidelijk vast te leggen, om latere misverstanden te voorkomen”. Dit onderstreept de preventieve waarde: de advocaat legt afspraken zwart-op-wit vast zodat later geen discussie ontstaat over wat wel of niet toegestaan was.
Wat is de reikwijdte van de licentie / overdracht?
Een kernpunt is om precies te omschrijven welke gebruiksrechten de licentienemer of overnemende partij krijgt. Een advocaat zal in een licentiecontract de exploitatiewijzen, duur, territorium en exclusiviteit specificeren. Hiermee wordt voorkomen dat er achteraf onenigheid ontstaat over vragen als: mag de licentienemer het werk ook online gebruiken of alleen in print? Geldt de licentie wereldwijd of alleen in Nederland? Mag de licentienemer sublicenties geven? De advocaat kent de wettelijke achtergrond dat onduidelijke afspraken vaak in voordeel van de auteur uitgelegd worden. Zo bepaalt de Auteurswet (na implementatie van de DSM-richtlijn) dat de maker alleen toestemming geeft voor toekomstige, nog niet voorziene exploitatievormen als dat uitdrukkelijk in het contract is bedongen, en dan nog alleen bij een volledige overdracht.
Met andere woorden: nieuwe, onbekende exploitatiewijzen (denk aan een nieuw digitaal format of distributieplatform dat ten tijde van contractsluiting niet bestond) vallen niet zomaar onder een licentie, tenzij expliciet voorzien. Een gespecialiseerd advocaat van MAAK is op de hoogte van deze regel en zal bij het opstellen van een contract voor bijvoorbeeld een filmproducent opnemen dat alle huidige én toekomstige (voorziene of onvoorziene) media inbegrepen zijn, indien hij de exploitant vertegenwoordigt. Andersom, als hij de maker vertegenwoordigt, kan hij juist limiteren of ervoor zorgen dat de maker bij nieuwe exploitatievormen opnieuw mag onderhandelen. Dit voorkomt geschillen achteraf over de vraag of een contract “ook dit nieuwe gebruik dekte of niet”.
Wat betekent de billijke vergoeding en bestsellerclausule?
Onze advocaten houden rekening met de wettelijke eisen rondom de vergoeding voor de auteur. De Wet Auteurscontractenrecht – versterkt door de DSM-richtlijn – bepaalt dat makers recht hebben op een passende en evenredige vergoeding voor de overdracht of exclusieve licentie van hun rechten. Bovendien bevat art. 25d Aw de zogeheten “bestsellerbepaling” (aanvullende billijke vergoeding) voor het geval een werk een onverwacht groot succes wordt of op een niet-voorziene manier wordt geëxploiteerd. Een contract opgesteld door een specialist zal een bepaling bevatten over de (initiële) billijke vergoeding en erkennend dat de maker later aanspraak kan maken op een extra vergoeding als het succes dat rechtvaardigt.
Dit beschermt de maker en verkleint de kans dat een uitgeknepen auteur later gaat procederen om een hogere vergoeding af te dwingen – hij heeft immers dat recht al contractueel erkend. Voor exploitanten (bv. een uitgeverij of platenlabel) is het van belang hierop gewezen te zijn; hun advocaat zal erop toezien dat zij financiële reserves of afspraken hebben voor zo’n scenario.
“Use it or lose it” en ontbindingsrechten in het auteursrecht
Contracten bevatten vaak bedingen om de belangen van de maker te waarborgen als de exploitant niets met het werk doet. Sinds 2015 kan een auteur zijn contract deels of geheel ontbinden als de exploitant het werk niet (voldoende) exploiteert. Onze auteursrechtadvocaten noemen dit de non-usus-regel of “use it or lose it”. Een gespecialiseerde advocaat auteursrecht zal dit in het contractadresseren: bijvoorbeeld door een clausule dat de rechten terugvallen aan de maker als het werk binnen een bepaalde termijn niet op de markt is gebracht.
Dit stimuleert de exploitant om daadwerkelijk te exploiteren en voorkomt latere ruzie (“je hebt mijn boekfilmrechten overgenomen maar nooit verfilmd, nu wil ik mijn rechten terug”). Door dit vooraf te regelen volgens de wet, is voor beide partijen duidelijk wat er gebeurt bij inactiviteit, zonder tussenkomst van de rechter.
Kan je onredelijk bezwarende bedingen uitsluiten in het auteursrecht?
De advocaat waakt ervoor dat er geen onredelijk bezwarende bedingen in het exploitatiecontract staan die later vernietigd kunnen worden. De wet geeft auteurs namelijk de mogelijkheid om onredelijke contractbedingen te vernietigen (art. 25f Aw) – bijvoorbeeld een beding dat de maker al zijn toekomstige werken aan dezelfde uitgever moet overdragen wordt als onredelijk beschouwd. Een zorgvuldig advocaat zal dergelijke extreme claims vermijden of temperen om de geldigheid van het contract te behouden. Dit beschermt de positie van de maker en voorkomt dat een uitgever met een niet-afdwingbaar beding achterblijft waarop alsnog conflicten ontstaan.
Specifieke contracttypen in het auteursrecht
Onze auteursrechtadvocaten hebben expertise in uiteenlopende contracten, zoals licentieovereenkomsten, overdrachtsakten, uitgeefovereenkomsten, productie- en distributiedeals, softwareontwikkel- of gebruikslicenties, artiestencontracten, etc.
Zo vergt een filmcontract speciale aandacht: op grond van de Auteurswet (art. 45a e.v.) worden rechten van individuele filmmedewerkers deels van rechtswege bij de producent neergelegd, maar er is ook een wettelijk recht op een billijke vergoeding voor scenaristen, regisseurs en hoofdrolacteurs via collectieve organisaties.
Een media-advocaat die een filmproducent bijstaat, zal deze wettelijke regeling in acht nemen en contractueel uitwerken hoe die billijke vergoedingen (via bijv. LIRA, VEVAM, NORMA) worden afgehandeld.
In de muzieksector zal een advocaat bij het opstellen van een platencontract niet alleen het auteursrecht (compositie/tekst) adresseren maar ook de naburige rechten van uitvoerende kunstenaars (artiesten) en fonogramproducenten (platenmaatschappij) onder de Wet op de naburige rechten. Bijvoorbeeld: een contract tussen een zanger en een label zal bepalingen bevatten over overdracht/licentie van het naburige recht van de zanger’s uitvoering en de vergoeding daarvoor (Sena-rechten bij openbaarmaking van de opname). Zo’n geïntegreerde benadering voorkomt dat later een artiest claimt dat zijn naburig recht niet was overgedragen of dat hij afzonderlijk nog betaling eist.
Geschillenbeslechting in het auteursrecht
Interessant genoeg besteden advocaten bij contractdrafting vaak ook aandacht aan geschilbeslechtingsclausules in het contract zelf. Bijvoorbeeld een bepaling dat bij een conflict eerst mediation zal worden geprobeerd, of dat bij internationale contracten eventuele procedures bij arbitrage (zoals het NAI of WIPO Arbitration) zullen plaatsvinden in plaats van bij de staatsrechter. Door hier vooraf overeenstemming over te hebben, kan een dure jurisdictiestrijd of procedurekeuze achteraf vermeden worden.
In Nederland is er zelfs een Geschillencommissie Auteurscontractenrecht ingesteld (sinds 2015) als laagdrempelig forum voor contractgeschillen tussen makers en exploitanten. Een specialist kan partijen aanraden dit forum te gebruiken of in het contract op te nemen dat ze geschillen daar zullen voorleggen. Dit is vaak sneller en goedkoper dan een rechtbank, en het besluit wordt in de praktijk doorgaans geaccepteerd, wat weer een rechtszaak voorkomt.
Kortom, bij contractdrafting fungeren auteursrechtadvocaten als architect van duidelijke afspraken. Door hun juridische kennis (o.a. van de Auteurswet, WNR en Europese richtlijnen) kunnen zij contracten zo vormgeven dat rechten helder overgedragen of gelicentieerd zijn en dat de belangen van alle partijen in balans zijn. Deze gedegen contractuele fundering voorkomt misverstanden en twistpunten in de toekomst. Zo wordt geschillenpreventie al aan de onderhandelingstafel in de praktijk gebracht.
Handhaving: optreden bij (dreigende) auteursrechtinbreuk?
Ondanks preventieve maatregelen kunnen zich toch situaties voordoen waarin auteurs- of naburige rechten worden geschonden. In zulke gevallen komen de handhavingswerkzaamheden van de auteursrechtadvocaat naar voren. Onder handhaving verstaan we hier alle acties die een advocaat namens de rechthebbende kan ondernemen zonder meteen de rechter in te schakelen, met als doel de inbreuk te stoppen of een regeling te treffen. Deze fase is vaak een voorportaal van eventuele procedure, en effectief handhaven kan een langdurig proces zelfs voorkomen als de wederpartij gehoor geeft.
Hoe wordt een auteursrechtinbreuk opgespoord door een advocaat auteursrecht?
Eerst helpt de advocaat de cliënt vast te stellen of er inderdaad sprake is van een auteursrechtinbreuk of een inbreuk op naburige rechten. Bijvoorbeeld, een modeontwerper meldt dat een fast-fashion keten een jurk verkoopt die sprekend op haar ontwerp lijkt. De advocaat zal beoordelen of het ontwerp auteursrechtelijk beschermd is (oorspronkelijk karakter) en of de betreffende kopie juridisch als verveelvoudiging/openbaarmaking zonder toestemming kwalificeert. Hierbij gebruikt hij zijn kennis van jurisprudentie: bv. dat ook toegepaste kunst beschermd is mits het origineel is (Cofemel-arrest HvJ) en dat bij overeenstemming op punten van detail plagiaat kan zijn aangenomen door rechters. Als de advocaat concludeert dat de rechten van cliënt waarschijnlijk geschonden zijn, bereidt hij handhavingsstappen voor. Soms schakelt men voor het bewijs een gerechtsdeurwaarder of technisch expert in om bijvoorbeeld de inbreukmakende producten te kopen en te documenteren (ten bewijze voor later).
Sommatiebrief laten opstellen door een advocaat auteursrecht (cease-and-desist letter)
Het meestgebruikte instrument bij handhaving is het sturen van een sommatiebrief aan de vermeende inbreukmaker. In IE-zaken is het standaard dat de advocaat een krachtige brief stuurt waarin hij de wederpartij erop wijst dat er inbreuk wordt gemaakt op de rechten van zijn cliënt en eist dat dit onmiddellijk staakt. Zoals een ervaren IE-advocaat het verwoordt: “In dat geval is het zaak om zo snel mogelijk de andere partij aan te schrijven, met het verzoek – of de sommatie – om daarmee te stoppen”. In de brief wordt doorgaans ook een onthoudingsverklaring bijgesloten, dat is een document waarin de inbreukmaker belooft geen verdere inbreuk te plegen, vaak op straffe van een contractuele boete als stok achter de deur.
De advocaat formuleert de sommatie juridisch correct: hij noemt concreet welke handelingen inbreuk maken (bijv. “u heeft zonder toestemming mijn cliënts foto’s op uw website openbaar gemaakt, schending van art. 1 jo 12 Aw”), verwijst eventueel naar bewijs (screenshots, productcodes), eist stopzetting en verwijdering van het materiaal, en soms aanvullende eisen: winstafdracht, schadevergoeding of inzage in de herkomst van de inbreukmakende goederen.
Ook wijst hij vaak op de consequenties als de wederpartij niet meewerkt – bijvoorbeeld dat men dan een kort geding zal starten en dat op grond van artikel 1019h Rv de volledige proceskosten verhaald kunnen worden. Dit laatste is een belangrijk drukmiddel: de inbreukmaker wordt duidelijk gemaakt dat doorprocederen erg kostbaar kan uitvallen omdat in IE-zaken de verliezer in principe de redelijke en evenredige advocatenkosten van de winnaar moet betalen. Dit is gebaseerd op de Europese Handhavingsrichtlijn en in de Nederlandse wet neergelegd om rechthebbenden te sterken in het handhaven van hun rechten. De dreiging van zo’n kostenveroordeling zet veel vermeende inbreukmakers ertoe aan om te schikken in plaats van te riskeren.
Onderhandelen en schikken bij auteursrechtinbreuk door een advocaat
Een sommatiebrief leidt vaak tot een reactie en opent daarmee een onderhandeling. De advocaat van de tegenpartij zal eventueel contact opnemen. Gespecialiseerde auteursrechtadvocaten zijn doorgaans bedreven in het uitprocederen van IE-zaken, maar net zo goed in het vinden van een minnelijke regeling als dat voordeliger is. Bijvoorbeeld, in een softwarezaak waar een bedrijf ongeautoriseerd software van een ander gebruikte, kan de zaak geschikt worden door alsnog een licentie af te spreken tegen betaling, in plaats van een dure procedure. De advocaten stellen dan een vaststellingsovereenkomst op waarin de inbreukmaker zich tot bepaalde acties verbindt (bijv. staken van gebruik, betalen van bedrag, verstrekken van informatie) en de rechthebbende afziet van verdere claims als aan voorwaarden voldaan is. Zo’n schikking beslecht het geschil buitengerechtelijk. Een belangrijk aandachtspunt is dat de advocaten ervoor zorgen dat de schikking ook de toekomst dekt – zodat niet over een paar maanden weer hetzelfde conflict opduikt.
Hoe leg je conservatoir beslag bij een auteursrechtinbreuk?
n sommige gevallen is direct optreden vereist om bewijs of verhaalsmogelijkheden veilig te stellen. Gespecialiseerde advocaten kunnen dan via de rechter snelle conservatoire maatregelen vragen (zonder de wederpartij eerst te horen, ex parte). Een voorbeeld is het bewijsbeslag ex art. 1019b Rv, dat is ingevoerd naar aanleiding van de Handhavingsrichtlijn. Hiermee kan de advocaat – meestal in een zeer urgent geval, vaak bij de voorzieningenrechter – toestemming krijgen om bij de inbreukmaker bewijsstukken in beslag te laten nemen, bijvoorbeeld computerservers met illegale softwarekopieën, of dozen met inbreukmakende goederen. Dit voorkomt dat de wederpartij bewijsmateriaal vernietigt of wegmaakt zodra hij een brief ontvangt. Een ander voorbeeld is conservatoir beslag leggen op de inbreukmakende producten of op de bankrekening van de wederpartij, om zekerheid voor schadevergoeding te hebben. Deze stappen vallen op het snijvlak van handhaving en proces, want er komt wel een rechter aan te pas maar meestal zonder dat de wederpartij eerst is gehoord (omdat snelheid geboden is). Eenmaal het beslag gelegd, zal de hoofdzaak (inbreukprocedure) binnen korte tijd moeten volgen, anders vervallen deze maatregelen. Gespecialiseerde advocaten weten precies wanneer zulke drastische stappen nodig en proportioneel zijn, conform de richtsnoeren en rechtspraak.
Kan jouw advocaat de tussenpersoon aanspreken bij een auteursrechtinbreuk?
Bij online inbreuken is de directe dader vaak moeilijk te pakken (anonieme uploaders, buitenlandse piraterijsites). Advocaten grijpen dan naar middelen om tussenpersonen (intermediairs) te betrekken, zoals internetproviders of hostingdiensten. De InfoSoc-richtlijn art. 8(3) verplicht lidstaten om rechthebbenden de mogelijkheid te geven een verbod te verkrijgen tegen tussenpersonen die door derden voor inbreuk worden gebruikt. In Nederland is dit ook mogelijk: denk aan de zaak BREIN vs Ziggo, waar stichting BREIN via de rechter de internetproviders Ziggo en XS4ALL dwong om de website The Pirate Bay te blokkeren voor hun klanten.
Een auteursrechtadvocaat kan in handhavingszin eerst de tussenpersoon aanschrijven (bijv. een hostingbedrijf verzoeken de inbreukmakende content offline te halen, een zgn. notice-and-takedown). Veel hostingbedrijven hebben beleid om na een goed gemotiveerde klacht content te verwijderen, juist om aansprakelijkheid te voorkomen. Lukt dat niet, dan bereidt de advocaat een juridische actie voor. In de Pirate Bay-zaak oordeelde het HvJ EU in 2017 dat exploitanten van een P2P-platform zoals TPB zelf gezien kunnen worden als inbreukplegers (zij communiceren auteursrechtelijk beschermde werken aan het publiek door hun indexerings- en zoekdienst).
Dit maakte de weg vrij om via de providers toegang te blokkeren. Advocaten gebruiken dergelijke uitspraken strategisch: een gespecialiseerde advocaat die grote piraterij wil aanpakken, weet dat als direct handhaven niet mogelijk is, hij met de jurisprudentie in de hand een rechterlijk bevel tegen een intermediair kan vorderen. Ook search engines of social media platforms kunnen zo doelwit van handhavingsverzoeken zijn als zij toegang bieden tot inbreukmakend materiaal. Bijvoorbeeld, na het GS Media-arrest is duidelijk dat een website die bewust linkt naar illegale content zelf ook een openbaarmaking doet en aansprakelijk kan zijn. Een rechthebbende die ziet dat een blog portal structureel verwijst naar illegale kopieën van zijn werk kan via zijn advocaat die portal sommeren daarmee te stoppen, verwijzend naar GS Media (HvJ 2016) dat commerciële partijen de legaliteit van gelinkte content moeten verifiëren.
Handhaving van naburige rechten
Niet alleen auteursrechten, maar ook naburige rechten (uitvoerende kunstenaars, fonogramproducenten, omroeporganisaties) worden door gespecialiseerde advocaten gehandhaafd. In de muziekindustrie bijvoorbeeld ziet een sessiemuzikant dat een opname van zijn live-uitvoering zonder zijn toestemming commercieel is uitgebracht. Zijn naburig recht als uitvoerend kunstenaar (art. 3 WNR) is geschonden; een advocaat kan namens hem de platenmaatschappij sommeren een billijke vergoeding te betalen of de exploitatie te staken. In de media kan een omroep zien dat zijn uitzendingen illegaal online worden gestreamd; ook hier kan een sommatie en eventueel follow-up richting hosters of websites plaatsvinden, gebaseerd op de exclusieve uitzendrechten van de omroep (art. 7 WNR). De methodes zijn grotendeels gelijk aan die bij auteursrechten, en gespecialiseerde IE-advocaten overzien het hele palet. Soms speelt er ook merkenrecht of portretrecht bij inbreuken (bv. namaakproducten met design = ook merkinbreuk, of ongeautoriseerd portret in een foto); de multidisciplinaire IE-advocaat kan al deze aspecten in één brief meenemen, zodat niet op elk recht afzonderlijk geprocedeerd hoeft te worden.
Documentatie en voorbereiding voor proces bij auteursrechtschending
Als de wederpartij niet toegeeft of alleen deels, is de advocaat al tijdens de handhavingsfase bezig met dossiervorming voor een eventuele procedure. Alle correspondentie, bewijs van inbreuk, eventuele erkenningen van de wederpartij worden gedocumenteerd. Dit schept een sterke uitgangspositie mocht men naar de rechter stappen.
Samengevat hanteren gespecialiseerde auteursrechtadvocaten bij handhaving een mix van juridische scherpte en praktische onderhandelingstactiek. Door kordaat op te treden met sommaties (vaak onderbouwd met wetgeving en jurisprudentie om de wederpartij te overtuigen van de ernst) slagen zij er regelmatig in dat een inbreuk zonder rechterlijke tussenkomst wordt gestaakt. Dit bespaart tijd en kosten voor hun cliënt en draagt bij aan snelle geschilbeslechting. Wanneer zo’n minnelijke fase niet tot voldoende resultaat leidt, staat de advocaat klaar om door te pakken naar de formele procesvoering.
Procesvoering bij een auteursrechtinbreuk
Indien een geschil niet door overleg kan worden opgelost, of indien directe gerechtelijke actie vereist is (bijvoorbeeld om een spoedverbod te krijgen), treedt de auteursrechtadvocaat van MAAK op als procesadvocaat. Procesvoering in auteursrechtzaken is uitdagend en vereist specialistische kennis van zowel materieel auteursrecht als formeel procesrecht. In Nederland kennen we verschillende soorten procedures die een IE-advocaat kan voeren.
Hoe start je een kort geding (spoedprocedure) op bij een auteursrechtinbreuk?
Bij acute kwesties kiezen advocaten vaak voor een kort geding, een versnelde procedure voor de voorzieningenrechter (rechter in voorlopige voorzieningen). Bijvoorbeeld: een uitgeverij ontdekt dat een concurrent zonder toestemming hoofdstukken uit haar boek online heeft gezet als PDF; de schade loopt op zolang dit beschikbaar is. Onze advocaat auteursrecht start een kort geding om per direct een verbod te krijgen (een voorlopige injunctie). In zo’n zaak draagt de advocaat binnen enkele weken zijn standpunten voor; er is doorgaans één zitting en de rechter doet snel uitspraak (meestal binnen 2-4 weken).
Onze IE-specialisten zijn zeer vertrouwd met dit instrument. De rechter zal bij voldoende aannemelijkheid van inbreuk een voorlopig verbod opleggen (soms met dwangsom). Dit stopt de inbreuk en is daarmee een snelle geschilbeslechting, zij het voorlopig van aard. In veel gevallen volgt er na zo’n kort geding geen uitgebreid bodemproces meer, omdat de partijen zich neerleggen bij de uitkomst of schikken. Het kort geding leent zich ook voor situaties in mode en design: stel een modeketen lanceert een kledinglijn die plagiaat lijkt van een ontwerper’s collectie, de ontwerper kan via haar advocaat in kort geding afgifte uit de winkels en een verkoopstop afdwingen voordat het modeseizoen voorbij is – snelheid is hier essentieel.
Nederlandse rechtbanken (met name in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam) hebben veel ervaring met IE-kort gedingen, en gespecialiseerde advocaten auteursrecht kennen de do’s-and-don’ts (zoals het strikt beperken van nevenvorderingen in kort geding, omdat de voorzieningenrechter alleen voorlopige maatregelen mag treffen).
In EU-context mogen kort geding uitspraken soms ook grensoverschrijdend effect hebben (binnen grenzen van Brussel I-bis verordening), wat relevant kan zijn als de inbreuk zich op meerdere landen richt.
Hoe werkt een civiele procedure bij een auteursrechtinbreuk?
Als er principiële twistpunten zijn of de gedaagde de inbreuk betwist, gaat de zaak naar een bodemprocedure (de normale civiele procedure). Hier speelt de auteursrechtadvocaat zijn rol als litigator volledig uit: hij stelt een dagvaarding op waarin de vorderingen uiteen worden gezet (verklaring voor recht dat gedaagde inbreuk maakt, bevel tot staking, schadevergoeding, etc., plus verwijzing naar alle relevante wettelijke artikelen en jurisprudentie ter onderbouwing). De gedaagde (mogelijk ook met een specialist) voert verweer in een conclusie van antwoord.
Vervolgens kunnen getuigenverhoren, deskundigenberichten of verdere schriftelijke rondes plaatsvinden, alvorens de rechter een eindvonnis wijst. In een bodemzaak kan een advocaat bijvoorbeeld schadevergoeding vorderen op grond van art. 27 Aw (indien opzet/grove schuld zelfs winstafdracht of volledige schade). Europese regels (Handhavingsrichtlijn art. 13) geven handvatten: de rechter kan ofwel de gederfde winst + licentievergoeding nemen, of de winst van de inbreukmaker afnemen. Een specialist weet dit en zal bewijsmateriaal aandragen voor schade (bijv. cijfers over gemiste verkopen). Een ander element is de informatie-vordering: men kan op grond van art. 28 Aw jo. 1019a Rv de rechter vragen de inbreukmaker te gebieden informatie te verschaffen over herkomst en distributiekanalen van de inbreukmakende producten (implementatie van art. 8 Handhavingsrichtlijn).
Een auteursrechtadvocaat van MAAK zet dat in om bv. bij namaakboeken te achterhalen wie de drukker en verspreider waren, zodat de opdrachtgever achter de inbreuk kan worden aangepakt. Bodemprocedures kunnen lang duren (jaren, zeker als er hoger beroep en cassatie volgt), maar de advocaat stuurt ook hier vaak op schikking als de zaak daar ruimte voor biedt. Bijvoorbeeld, halverwege de procedure – na een tussenvonnis waarin de rechter al aangeeft dat inbreuk aannemelijk is – zal de advocaat van de gedaagde partij wellicht alsnog overstag gaan en een regeling zoeken. De advocaten stellen dan een vaststellingsovereenkomst op en vragen de rechtbank de procedure door te halen. Het kunnen inschatten van proceskansen en openingen voor settlement is een kenmerk van ervaren procesadvocaten.
Hoe ontvang ik een volledige proceskostenvergoeding bij een auteursrechtinbreuk?
Auteursrechtadvocaten kennen ook de procedurele bijzonderheden in IE-zaken. Zo weet de advocaat dat hij altijd expliciet om een proceskostenveroordeling op grond van art. 1019h Rv moet vragen (in de dagvaarding of conclusie van antwoord) om in aanmerking te komen voor volledige kostenvergoeding. Rechters matigen die kosten wel aan de hand van indicatietarieven (voor eenvoudige inbreukzaken gelden bijv. gemaximeerde bedragen), maar als de winnende partij dit vergeet te vorderen, krijgt ze slechts het normale liquidatietarief vergoed.
Daarnaast zijn onze IE-advocaten bedreven in het combineren van vorderingen of grondslagen: een inbreuk is immers vaak tevens een onrechtmatige daad; soms voeg je als advocaat subsidiair die grondslag toe, of je voegt een vordering tot rectificatie toe als er plagiaat in pers is gepleegd (om een publiek statement af te dwingen). Ze kennen ook de verjaringstermijnen (auteursrechtinbreuk vorderingen verjaren na 5 jaar vanaf bekendheid met inbreuk en dader, art. 31 Aw) en bewaken die.
Ook forumkeuze is een tactisch element: in Nederland zijn IE-zaken relatief vaak bij de rechtbank Den Haag aanhangig, zeker octrooizaken exclusief. Auteursrechtzaken kunnen bij elke bevoegde rechtbank, maar advocaten kiezen soms Den Haag vanwege expertise, of Amsterdam bij mediazaken, etc. Bij internationale geschillen beoordelen ze de bevoegdheid volgens Brussels I-bis regels (bij online inbreuk eventueel meerdere fora mogelijk, vgl. HvJ Pinckney en Hejduk voor locatie van schade). Dit gaat diep de procedureregels in, maar een gespecialiseerde advocaat is juist daarop toegerust.
Hoger beroep en cassatie bij een auteursrechtinbreuk
Mocht een partij het niet eens zijn met het vonnis, volgt hoger beroep. Hier treden vaak weer gespecialiseerde advocaten op (soms dezelfde, soms advocaten die veel in appel procederen). In IE-zaken is het niet ongebruikelijk dat principiële geschillen tot in hoger beroep of cassatie worden uitgevochten, omdat men duidelijkheid wil of omdat er veel op het spel staat (bv. een belangrijk softwareproduct of bestseller-boek). Advocaten in hoger beroep zetten het geschil opnieuw uiteen, verwijzen zonodig naar Europese dimensies (prejudiciële vragen kunnen gesteld worden aan het HvJ EU). Nederland heeft een aantal cassatie-advocaten die gespecialiseerd zijn in IE, die kunnen opkomen in laatste instantie. Een voorbeeld van belang: de Cruijff/Tirion zaak in NL (over portretrecht bij foto’s in een biografie) werd tot de Hoge Raad gevoerd; of EU-voorbeelden zoals Sena/NOS (HvJ EU 2012, naburige rechten billijke vergoeding) die via prejudiciële vragen liepen. Gespecialiseerde advocaten herkennen wanneer een zaak mogelijk in strijd is met EU-recht of een novum bevat, en kunnen dan strategisch ervoor zorgen dat die kwestie hogerop wordt beslecht voor een gezaghebbende uitspraak.
Hoe oordelen rechters over een auteursrechtinbreuk?
In procedure zal de auteursrechtadvocaat rijkelijk putten uit relevante jurisprudentie ter onderbouwing. Bijvoorbeeld, in een software-inbreukzaak zal hij verwijzen naar het HvJ EU-arrest SAS Institute v. World Programming (2012) dat de ideeën en functionaliteit van software niet beschermd zijn – alleen de uitdrukking (broncode e.d.). Hiermee kan hij betogen dat een concurrent die de functionaliteit nabouwt maar met eigen code geen inbreuk maakt. Of andersom, dat het overnemen van stukjes code wel inbreuk is omdat ook een klein fragment qua code auteursrechtelijk beschermd kan zijn mits origineel (denk aan Infopaq, waar ook kleine tekstdelen beschermd konden zijn). In een mediazaak over hyperlinken zal de specialist GS Media en Svensson aanhalen om de contouren van “mededeling aan het publiek” te schetsen en bijvoorbeeld te betogen dat de gedaagde wel degelijk wetenschap had van illegale content. Ook nationale jurisprudentie (HR-arresten of hofuitspraken) worden door advocaten aangehaald. Academische bronnen of parlementaire geschiedenissen kunnen ze inzetten voor interpretatie. Deze juridische onderbouwing onderscheidt gespecialiseerde advocaten – zij kennen de precedenten uit hoofd en weten snel de juiste referenties in hun processtukken te verwerken, wat de rechtbank doorgaans overtuigt. Het zorgt er ook voor dat de uitspraak in lijn met EU-recht zal zijn (iets wat rechters waarderen, zodat hun vonnis standhoudt bij toetsing).
Hoe verdedig ik mij tegen inbreukclaims van auteursrechten?
Niet te vergeten: auteursrechtadvocaten staan niet alleen rechthebbenden bij, maar ook beschuldigde inbreukmakers. In dat geval is hun rol in procesvoering spiegelbeeldig: ze voeren verweer dat bijvoorbeeld het betwiste werk niet origineel genoeg is (dus geen beschermd werk), of dat het gebruik valt onder een wettelijke uitzondering (citaat, parodie, e.d.), of dat er toestemming was (licentie) of eigendom (bijv. dat gedaagde mede-auteur of rechthebbende is). Ze kunnen ook formele verweren voeren (bv. verjaring). Een gespecialiseerd advocaat zal creatief alle verdedigingslijnen bewandelen om aansprakelijkheid te ontlopen of minimaliseren. Zo kan hij aanvoeren dat de eiser misbruik van recht maakt, of dat de gevraagde maatregelen disproportioneel zijn (aangehaakt aan de driestappentoets of handhavingsrichtlijn proportionaliteit). In sommige gevallen betrekken ze mededingingsrecht (bepaalde handhaving kan misbruik machtspositie zijn als het bijv. stockfoto-bureaus betreft die extreem hoge sommaties sturen – een actueel debat in NL). Het vergt diep inzicht om op al deze punten verweer te kunnen voeren.
Procesvoering is vaak ultiem nodig als preventie en minnelijke handhaving falen. Dankzij gespecialiseerde advocaten wordt de zaak dan toch tot een beslissing gebracht, hetzij via een vonnis of via een schikking tijdens het proces. De combinatie van procedurele expertise en materiële kennis van het auteursrecht zorgt dat de rechten van cliënten optimaal verdedigd worden in de rechtszaal. Bovendien creëren uitspraken in zulke procedures nieuwe richtsnoeren voor de toekomst – waaraan advocaten in hun advisering en drafting weer houvast hebben, waarmee de cyclus van preventie en geschilbeslechting door specialisten steeds doorloopt.
Alternatieve geschiloplossing (ADR) in het auteursrecht
Naast procedures bij de overheidsrechter kiezen partijen in auteursrechtelijke conflicten regelmatig voor alternatieve vormen van geschilbeslechting, vaak afgekort als ADR (Alternative Dispute Resolution). Gespecialiseerde auteursrechtadvocaten spelen hierbij een belangrijke rol, hetzij als adviseur/raadsman van een partij in ADR, hetzij soms zelf als neutrale derde (arbiter of mediator) indien daarvoor gekwalificeerd. ADR kan om verschillende redenen aantrekkelijk zijn: het kan sneller of goedkoper zijn dan procederen, het kan vertrouwelijk verlopen (belangrijk in bedrijfsgevoelige kwesties), en het kan partijen de gelegenheid geven zelf meer controle te hebben over de uitkomst. De meest voorkomende ADR-methoden in auteursrechtgeschillen zijn arbitrage en mediation.
Hoe voer ik een arbitrageprocedure in het auteursrecht?
Arbitrage is een vorm van bindend geschilbeslechting door particuliere arbiters in plaats van een overheidsrechter. In Nederland is arbitrage wettelijk geregeld (art. 1020 e.v. Rv) en moet de uitkomst (het arbitraal vonnis) door de rechter worden erkend om executoriale kracht te hebben, maar in de praktijk is een arbitraal vonnis vrijwel net zo afdwingbaar als een rechtbankvonnis. In bepaalde sectoren zijn arbitrageclausules standaard in contracten opgenomen, waardoor auteursrechtgeschillen daar via arbitrage verlopen.
Een voorbeeld is de IT/software-sector: veel IT-contracten verwijzen naar arbitrage bij de Stichting Geschillenoplossing Automatisering (SGOA) of het Nederlands Arbitrage Instituut (NAI). Gespecialiseerde IE/IT-advocaten komen dus regelmatig in arbitrageprocedures terecht. Bij softwaredisputen met een auteursrechtcomponent (bijv. een conflict of bepaalde softwaremodules als maatwerk zijn opgeleverd en van wie de code is) biedt arbitrage voordelen: arbiters kunnen technische expertise hebben. Arbitrage-instituten als de SGOA stellen vaak een panel samen met zowel een jurist (soms een ICT-recht advocaat) als technisch deskundige als arbiters. Dit betekent dat de zaak wordt beoordeeld door mensen die thuis zijn in de materie, wat de kwaliteit van de beslissing ten goede komt. Advocaten die partijen bijstaan in arbitrage houden zich aan het arbitragereglement, dienen processstukken in zoals memorie van eis/antwoord vergelijkbaar met in de rechtbank, en bepleiten de zaak ter zitting. Ze moeten ook de kosten voor arbitrage (honoraria arbiters) vooraf met cliënten bespreken; arbitrage kan duurder lijken dan rechtbank (omdat je de “rechter” betaalt), maar vaak gaat het sneller en kun je tijd/geld besparen doordat de procedure minder lang duurt.
In een complexe media- of softwarezaak kan arbitrage binnen bijvoorbeeld 6-9 maanden een vonnis opleveren, terwijl een bodemprocedure bij de rechtbank jaren kan duren. Gespecialiseerde advocaten adviseren cliënten dus soms actief te kiezen voor arbitrage in hun contracten wanneer dat zinvol is. Bijvoorbeeld een internationale filmco-productie kan een arbitrageclausule bij het WIPO Arbitration and Mediation Center bevatten voor geschillen – een Nederlandse advocaat zal dat herkennen en kan dan in Genève of via stukken de arbitrage voeren, waar anders ingewikkelde bevoegdheidskwesties in meerdere landen zouden spelen.
Mediation bij een auteursrechtinbreuk?
Mediation is een bemiddelingsproces waarbij een neutrale mediator partijen helpt zelf tot een oplossing te komen. In mediation doet de mediator geen bindende uitspraak, in tegenstelling tot arbitrage. Gespecialiseerde auteursrechtadvocaten zien mediation als nuttig instrument vooral wanneer partijen de zakelijke relatie willen behouden of bijv. bij familieachtige verhoudingen (co-auteurs, bandleden, etc.) waar procederen zeer versto rend kan werken. Een voorbeeld: twee mediaondernemers ruziën over de verdeling van rechten en opbrengsten van een gezamenlijk ontwikkelde tv-format – in plaats van een lange procedure te voeren, stemmen ze in met mediation. Hun advocaten spelen dan een andere rol: vaak begeleiden ze hun cliënten in de mediation, geven advies op de achtergrond, en bewaken de juridische grenzen (bijv. wat is redelijk gegeven het recht). De mediator faciliteert de dialoog en zoekt naar creatieve oplossingen (misschien een licentiedeal of opdelen van rechten). Als er een akkoord komt, zetten de advocaten dat om in een juridisch afdwingbare vaststellingsovereenkomst. Mediation heeft in IE-zaken een redelijk succespercentage; WIPO meldt dat circa 70% van mediations eindigt in een schikking. Zeker bij internationales kwesties is mediation in opkomst – omdat procedures in verschillende landen voeren onwenselijk is, laat men liever één mediator helpen in een voor alle betrokkenen begrijpelijke setting (b.v. een Engelstalige mediation over software die wereldwijd wordt gebruikt, met partijen uit meerdere landen). De EU stimuleert mediation via de Mediationrichtlijn 2008/52/EG, en ook de DSM-richtlijn noemt dat lidstaten vrijwillige alternatieve geschillenbeslechting moeten aanmoedigen in auteurscontractgeschillen (art. 21 DSM-richtlijn). In Nederland faciliteert b.v. de genoemde Geschillencommissie Auteurscontractenrecht feitelijk een vorm van bemiddeling/arbitrage lichtvoetig, wat we ook als ADR kunnen zien.
Overige ADR-vormen in het auteursrecht
Naast arbitrage en mediation bestaan nog bindend advies en minitrials, maar die komen in auteursrechtdisputen minder vaak voor. Soms spreken partijen af een expert een bindende beslissing te laten nemen over een technisch kwestietje (bijvoorbeeld of twee softwaresourcecodes overeenstemming vertonen, daar een deskundige over laten oordelen), maar de hoofdlijnen worden meestal via arbitrage of mediation beslecht. In de internationale context is er ook domeinnaamarbitrage (UDRP bij WIPO) relevant voor auteursrecht als bijvoorbeeld een domeinnaam een titel van een beschermd werk bevat, maar dat raakt vaker merken. Niettemin is een IE-advocaat soms betrokken bij zulke procedures.
De rol van de advocaat in ADR
Gespecialiseerde advocaten voor auteursrecht zorgen ervoor dat hun cliënten goed geïnformeerd aan ADR deelnemen. Ze adviseren of ADR geschikt is (“zal ik arbitrage overeenkomen of toch liever Nederlandse rechter?” “Is mediation zinvol of gaat de tegenpartij toch te kwader trouw zijn?”). Tijdens arbitrage treden ze op vergelijkbaar als in rechtbank – ze dienen stukken in, leveren bewijs en houden pleidooien. In mediation zijn ze meer op de achtergrond of samen met cliënt aan tafel om juridische vragen te beantwoorden en te zorgen dat cliënt niets toezegt wat hij niet begrijpt. Ook waken ze ervoor dat bij een mediation-oplossing alle punten gedekt zijn (ze zullen bijv. controleren of naast auteursrechten ook aanspraken uit naburige rechten of merken meegenomen worden in de deal, zodat er later geen restconflict overblijft). Bovendien heeft een aantal advocaten zelf de pet van mediator of arbiter op in sommige gevallen: zij hebben dan een gespecialiseerde neutrale functie. Denk aan een senior auteursrechtadvocaat die optreedt als arbiter in een geschil tussen twee softwarebedrijven – zijn kennis van ICT-recht komt dan ten goede aan een goed vonnis. Partijen waarderen dat ADR procedures vertrouwelijk zijn; advocaten benadrukken dit pluspunt wanneer reputatie of geheime bedrijfsinformatie op het spel staat (bij openbare rechtspraak zijn uitspraken vaak publiek).
In de praktijk wordt ADR veel toegepast in de IT-sector (met SGOA als bekendste voorbeeld in NL voor ICT-arbitrage) en in internationale licentiegeschillen (WIPO Arbitration Center in bijvoorbeeld muziek- of filmcontracten). Een case: een geschil over royalty-afrekeningen tussen een Nederlandse game-ontwikkelaar en een Amerikaanse uitgever kan via contract bepaald zijn op arbitrage in Londen onder ICC-regels – de Nederlandse advocaat zal dan samenwerken met lokale counsel of direct de arbitrage voeren als toegestaan, om zo een wereldwijd geldend vonnis te verkrijgen. Dit beslecht het conflict definitief zonder meerdere rechtszaken.
ADR biedt dus een flexibele aanvulling op de klassieke rechtspraak. Gespecialiseerde auteursrechtadvocaten zijn in staat hun cliënten hierin te navigeren. Ze zorgen dat in arbitrage de volledige zaak inhoudelijk goed wordt bepleit en dat in mediation de juridische belangen gewaarborgd blijven. Door ADR in de juiste gevallen in te zetten, kunnen lang slepende procedures voorkomen worden en kunnen partijen tot een voor beiden acceptabele oplossing komen – wat uiteindelijk ook bijdraagt aan duurzame geschillenoplossing in het veld van auteursrecht.
Strategisch beheer van rechten door een advocaat auteursrecht
Naast de direct op een zaak gerichte taken (advies, contracten, geschillenbeslechting) hebben gespecialiseerde auteursrechtadvocaten ook een rol in het strategisch beheer en de lange-termijnplanning van intellectuele eigendomsrechten van hun cliënten. Hierbij gaat het minder om het blussen van brandjes en meer om het proactief organiseren, exploiteren en bewaken van een portefeuille aan rechten zodat de kans op conflicten afneemt en de waarde van de rechten toeneemt. Enkele facetten van strategisch rechtenbeheer zijn:
Portfolio management
Bedrijven en makers hebben vaak een heel pakket aan IP-rechten. Een mediabedrijf bezit bijvoorbeeld auteursrechten op artikelen, foto’s, video’s, eventueel naburige rechten op uitzendingen, en ook merken, domeinnamen etc. Een gespecialiseerde advocaat helpt zo’n client met het in kaart brengen van alle relevante rechten en stelt samen prioriteiten. Welke content is het meest waardevol en moet actief beschermd worden? Waar lopen rechten af (denk aan de duur van auteursrecht: in EU doorgaans 70 jaar post mortem auctoris) en moet men anticiperen op werken die in het publiek domein komen? Heeft het bedrijf alle rechten wel in huis voor de exploitatie die het doet? – Zo niet, dan regelt de advocaat aanvullende contracten (bijv. checkt of bij freelancers alle benodigde rechtenoverdracht of licenties zijn verkregen). In de software-context houdt portfolio management in: zorgen dat alle code die een softwarebedrijf inzet, óf zelf geschreven is door werknemers (waarbij art. 7 Aw het werkgeversauteursrecht toekent aan de werkgever, zodat het bedrijf rechthebbende is), óf dat er geldige licenties of open-source gebruiksrechten zijn voor externe componenten. De advocaat zal strategisch adviseren om bijvoorbeeld documentatie bij te houden van alle contributies, auteursvermeldingen, versienummers, om bij een eventuele latere betwisting (zoals “jullie hebben mijn code gebruikt”) snel het bewijs te hebben van eigen ontwikkelwerk of van licentie.
Rights clearance en due diligence
Voordat een nieuw project live gaat, doen slimme bedrijven aan rights clearance. Auteursrechtadvocaten coördineren dit proces. Bijvoorbeeld een uitgever die een fotoboek wil uitgeven, laat de advocaat checken of voor alle opgenomen foto’s de juiste licenties van fotografen aanwezig zijn en of er geen portretrechten of privacybezwaren spelen. Zo niet, dan worden die geregeld of desnoods foto’s weggelaten. Bij film- en tv-producties is een chain-of-title onderzoek standaard: de advocaat zorgt dat voor elk creatief element in de productie de rechten correct zijn overgedragen of gelicentieerd (scenario, muziek, beelden, art design). Dit voorkomt dat na lancering van een film een scriptschrijver claimt dat zijn contract niet waterdicht was en de exploitatie stoopt. Bij het overnemen van een bedrijf of catalogus (bijv. een uitgever koopt een andere uitgeverij over), voeren advocaten een IP due diligence: ze kijken of alle auteursrechten daadwerkelijk bij het overgenomen bedrijf liggen, of er lopende inbreukclaims zijn die risico geven, enz. Dit strategisch controleren en zuiveren van rechten vermindert toekomstige geschillen aanzienlijk en is daarmee een preventieve tool.
Monitoring en handhavingsstrategie door een auteursrecht advocaat?
Strategisch beheer omvat ook het opzetten van een monitoringsplan voor inbreuken. Advocaten helpen bij het inrichten van systemen of processen om de markt en internet te controleren op ongeoorloofd gebruik van de werken van hun cliënten. Voor een uitgever kan dat inhouden: regelmatig zoeken naar pirated PDF’s van boeken op internet (sommige advocatenkantoren bieden anti-piracy diensten of werken samen met techbedrijven daarvoor). Voor een modebedrijf: het in de gaten houden van concurrerende collecties of webshops op designs die wel erg lijken op hun beschermde ontwerpen. Als iets wordt gesignaleerd, ligt een escalatiemodel klaar: eerst intern beoordelen met jurist, dan een waarschuwing sturen, dan advocaat inschakelen voor sommatie, etc. Door dit vooraf te organiseren, reageert men consistent en doeltreffend, wat ook een signaal naar de markt geeft (afschrikking). Advocaten adviseren ook over prioritering: niet elke inbreuk loont de moeite van zwaar geschut; een specialist helpt de cliënt kiezen welke gevechten te voeren (bijv. nadruk op commerciële inbreuken en grote schades, maar kleinschalige schendingen door fans soms gedogen om goede klantrelatie te houden – een genuanceerde aanpak).
Collectief beheer en licentiemodellen
In sectors als muziek, schriftelijke werken, beeldende kunst bestaat collectief rechtenbeheer via CBO’s (Collectieve Beheersorganisaties) zoals BUMA/Stemra, Sena, Pictoright, Lira, etc. Een auteursrechtadvocaat kan strategisch adviseren of een maker zich moet aansluiten bij zo’n organisatie of juist individueel moet exploiteren. Bijvoorbeeld, een freelance journalist kan via Lira thuiskopievergoedingen en artikellicenties laten beheren; de advocaat licht voor- en nadelen toe (collectief beheer geeft zeker inkomsten voor bepaalde gebruiksvormen, maar je draagt ook rechten over en kunt niet individueel hoge tarieven bedingen). Voor gebruikers (bijv. een radiozender of een museum) adviseren advocaten hoe zij via collectieve licenties legaal gebruik kunnen maken van veel werken zonder individueel met elke auteur te contracteren – dit voorkomt uiteraard talloze micro-geschillen. Zo is er in de DSM-richtlijn ook aandacht voor licenties voor out-of-commerce werken via collectieve regelingen. Een voorbeeld: een erfgoedinstelling wil historisch fotoarchief online zetten; de advocaat wijst op de mogelijkheid van een collectieve licentie via de fotografenorganisatie, zodat men niet elke rechthebbende apart hoeft te zoeken (en art. 16e Aw na DSM implementatie maakt dat mogelijk). Dergelijke strategieën maken gebruik van wettelijke kaders om rechten eenvoudiger te klaren en zo geschillen (zoals claims van moeilijk vindbare rechthebbenden) te voorkomen.
Multinationale strategie bij auteursrechtenbescherming
Creatieve exploitatie is vaak grensoverschrijdend. Advocaten helpen een gecoördineerde strategie uit te stippelen voor de internationale bescherming van content. Aangezien auteursrecht per land ontstaat zonder formaliteiten (verdragsbasis via Berne Conventie), hoef je niet te registreren zoals bij octrooi/merk. Maar het betekent ook dat handhaving per land moet gebeuren. Een strategisch plan kan zijn: in belangrijke markten lokale advocaten standby hebben via een netwerk, of gebruikmaken van internationale instrumenten. Bijvoorbeeld Europese handhavingsinstrumenten: een advocaat weet dat een in Nederland verkregen verbod via Brussel I-bis executoriale titel ook in andere EU-landen kan worden erkend, of dat via een Uniform Rapid Suspension (URS) procedure een malafide site uit de lucht kan worden gehaald. Hij kan de cliënt adviseren waar het meest gunstig is om een procedure aanhangig te maken (forum shopping binnen toegestane kaders). Ook volgt hij ontwikkelingen zoals de mogelijke toekomst van een unitair auteursrechttitel (die er nu nog niet is, maar zou kunnen komen, analoog aan het Unitair Octrooi). Strategisch beheer betekent vooruitdenken: bv. als China een nieuwe registratiemogelijkheid biedt voor copyright, zou hij een contentbedrijf kunnen aanraden daarvan gebruik te maken voor bewijslevering.
Advocaat auteursrecht als strategisch partner
Ten slotte wordt de gespecialiseerde auteursrechtadvocaat vaak gezien als een sparringpartner op managementniveau van creatieve bedrijven. Ze ontwikkelen samen met de juridische afdeling of directie een IP-strategie die aansluit bij de bedrijfsdoelen. Bijvoorbeeld, een uitgever besluit strategisch om meer in te zetten op digitale abonnementen; de advocaat helpt te zorgen dat alle legacy-contracten met auteurs de digitale exploitatie toestaan (zonodig door addenda overeen te komen). Of een softwarebedrijf wil gebruik van hun software in de cloud (SaaS) gaan aanbieden in plaats van licentieverkoop; de advocaat stelt nieuwe gebruiksvoorwaarden op en adviseert hoe om te gaan met bestaande klantenrechten. Ook adviseren advocaten over handelsmodel vs. handhaving: sommige makers kiezen ervoor hun werken bijvoorbeeld onder een open content-licentie (zoals Creative Commons) te zetten voor naamsbekendheid, dan is er minder traditionele handhaving nodig, maar toch advocatenwerk om de juiste licentie te kiezen en te informeren over wat te doen bij misbruik buiten de licentie.
Strategisch rechtenbeheer is een doorgaand proces. De waardecreatie door auteursrecht en naburige rechten kan aanzienlijk zijn (denk aan franchises, characters, software platforms), en gespecialiseerde advocaten zorgen dat die waarde niet door ongezien rechtenverlies of onnodige disputen wordt verminderd. Door structuur, planning en bewaking aan te brengen, voorkómen ze veelvuldig dat conflicten escaleren – want issues worden eerder onderkend en opgelost. En als er toch conflicten komen, is de positie van de rechthebbende dankzij dit strategisch werk meestal sterker (alle papieren op orde, register van bewijzen, etc.).
Advocatenkantoor gespecialiseerd in het auteursrecht
Onze gespecialiseerde auteursrechtadvocaten van ons advocatenkantoor in Amsterdam vervullen uiteenlopende rollen die samen het ecosysteem van geschillenpreventie en -beslechting in het auteursrechtelijk domein ondersteunen. Zij treden op als adviseur, contractenbouwer, handhaver, procesvoerder, bemiddelaar en strategisch beheerder van rechten. In elke fase benutten onze advocaten auteursrecht diepgaande kennis van de Nederlandse Auteurswet en Wet naburige rechten, aangevuld met Europese regelgeving als de InfoSoc-, DSM- en Handhavingsrichtlijn en de rijke jurisprudentie van het HvJ EU (van Infopaq tot GS Media en vele anderen) om onze cliënten te beschermen en verder te helpen.
In de mediawereld zorgen onze advocaten in Amsterdam bijvoorbeeld voor glasheldere licentieafspraken met freelance makers en grijpen ze in bij perspublicaties die plagiaat plegen, met oog voor het persuitgeversrecht en citatievrijheden. In de softwarebranche stellen zij contracten op die werkgeversauteursrechten veiligstellen en begeleiden ze arbitrages over software-inbreuk, rekening houdend met de bijzondere regels voor software (Softwarerichtlijn) en IT-gebruiken. In design en mode adviseren zij over mix van auteurs- en modelrechten, dwingen ze in kort geding snelle verboden af tegen plagiaat in collecties, en helpen ze designers strategisch hun merk en stijl te beschermen zonder innovatie te smoren. Bij dit alles ligt de nadruk op geschillen voorkomen door goede voorbereiding: duidelijke contracten, tijdige advisering en rechtenbeheer. Mocht een conflict toch ontstaan, dan hebben zij de expertise om het zo efficiënt mogelijk te beslechten – of dat nu via een schikking, een vonnis in kort geding, een bodemprocedure met volledige schadevergoeding en kostentoewijzing, of een arbitrale uitspraak is.
De bijdrage van onze gespecialiseerde advocaten auteursrecht aan het auteursrechtelijk veld is daarmee tweeledig en complementair: voorkomen is beter dan genezen, maar als genezen moet, dan op kundige en doortastende wijze. Onze ervaren advocaten auteursrecht bewaken het evenwicht tussen de belangen van makers en exploitanten door elk advies en elke procedure te gronden in de geldende regelgeving en rechtspraak, en door praktische oplossingen na te streven. Zo faciliteren wij een soepel functioneren van het auteursrechtstelsel – waarin creatieve prestaties beschermd worden, gebruik op legale wijze mogelijk is, en onnodige geschillen zoveel mogelijk uitblijven. Uiteindelijk is ons werk erop gericht de creatieve sectoren (van media tot mode) juridisch gezond te houden, innovaties niet te laten verstikken door conflict, en recht te laten geschieden waar nodig. Een gespecialiseerd auteursrechtadvocaat van MAAK is daarmee onmisbaar zowel voor de schermen (als geschillenbeslechter) als achter de schermen (als strateeg en contractuele architect) in het dynamische speelveld van het auteursrecht.
