De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit beschikt over uitgebreide bevoegdheden om onaangekondigd bedrijfsbezoeken uit te voeren bij vermoeden van overtredingen op het gebied van voedselveiligheid, dierenwelzijn, gewasbescherming en productveiligheid. Bedrijven zijn verplicht mee te werken, maar beschikken tegelijkertijd over belangrijke rechten zoals het zwijgrecht en het recht op juridische bijstand.
Een inval van de NVWA vindt plaats wanneer de toezichthouder vermoedt dat een onderneming wettelijke regels overtreedt. De impact van zo’n bedrijfsbezoek kan aanzienlijk zijn. De NVWA heeft namelijk de mogelijkheid om direct sancties op te leggen, waaronder bestuurlijke boetes, productiestops of het intrekken van erkenningen. In 75% van de gevallen leidt een onaangekondigd bedrijfsbezoek tot aanvullend onderzoek of vervolgstappen.
Wanneer komt de NVWA op bedrijfsbezoek?
De NVWA voert zowel routinematige inspecties als gerichte onderzoeken uit op basis van meldingen, signalen uit fraudebeelden of concrete verdenkingen van wetsovertreding. Onaangekondigde invallen vinden vooral plaats bij vermoeden van grootschalige fraude, gebruik van illegale middelen of risico’s voor volksgezondheid.
Bedrijven in de voedselketen, agrarische sector of handelsketens krijgen regelmatig te maken met toezicht. Aanleiding voor een inval vormen onder andere klachten van consumenten, signalen van imkers over bijensterfte door verboden gewasbeschermingsmiddelen, of informatie uit het Team Criminele Inlichtingen. De NVWA-IOD, de recherche-afdeling van de autoriteit, onderzoekt daarbij strafrechtelijke overtredingen zoals subsidiefraude of illegale handel in diergeneesmiddelen.
Het onderscheid tussen een routinematige inspectie en een strafrechtelijk onderzoek bepaalt de rechten en plichten van uw onderneming. Daarom is het cruciaal om direct bij aanvang van het bezoek te vragen naar het doel en de aanleiding van het onderzoek. Bovendien moet u zich realiseren dat bij een strafrechtelijk onderzoek andere bevoegdheden gelden dan bij een bestuurlijk toezichtbezoek.
Welke bevoegdheden heeft de NVWA tijdens een inval?
NVWA-toezichthouders mogen op grond van de Algemene wet bestuursrecht elke plaats betreden (behalve een woning zonder toestemming), inzage vorderen in zakelijke bescheiden, monsters nemen, vervoermiddelen doorzoeken en verhoren afnemen. Bij strafrechtelijk onderzoek beschikt de NVWA-IOD daarnaast over opsporingsbevoegdheden zoals arrestaties, observaties en telefoontaps.
De belangrijkste bevoegdheden omvatten:
- Betreden van bedrijfsruimten, loodsen en vervoersmiddelen
- Vorderen van inlichtingen van ondernemers en werknemers
- Inzage in identiteitsbewijzen, administratie en het bedrijfsregister
- Maken van kopieën van zakelijke documenten
- Kort meenemen van bescheiden voor nader onderzoek
- Openen van verpakkingen en afnemen van productmonsters
- Stilhouden en doorzoeken van vervoermiddelen
- Verzegelen van ruimten bij toepassing van bestuursdwang
Deze bevoegdheden worden echter begrensd door het evenredigheidsbeginsel volgens artikel 5:13 Awb. Hierdoor mag een toezichthouder uitsluitend onderzoekshandelingen verrichten die redelijkerwijs noodzakelijk zijn voor de vervulling van zijn taak. Folsoordig opvragen van grote hoeveelheden informatie zonder concrete aanleiding, ook wel fishing expedition genoemd, is derhalve verboden.
Wat zijn uw verplichtingen tijdens een bedrijfsbezoek?
Ondernemingen zijn op grond van de Awb verplicht volledige medewerking te verlenen aan NVWA-onderzoek, tenzij dit in strijd is met het evenredigheidsbeginsel of het verschoningsrecht. Weigering van medewerking kan leiden tot een last onder dwangsom met dwangsommen tot maximaal € 1.000.000 of bestuursdwang, plus mogelijke bestuurlijke boetes.
Medewerking houdt in dat u:
- Toezichthouders toegang verleent tot bedrijfsruimten
- Gevraagde documenten en administratie overlegt
- Werknemers beschikbaar stelt voor verhoren
- Monsters laat nemen van producten
- Informatie verstrekt over bedrijfsprocessen
- Faciliteiten biedt voor het onderzoek
Niettemin kent de medewerkingsplicht belangrijke uitzonderingen. U hoeft geen inzage te geven in documenten die onder het verschoningsrecht vallen, zoals juridische adviezen van uw advocaat. Tevens geldt het nemo-tenetur-beginsel bij verdenking van overtredingen: niemand kan gedwongen worden aan zijn eigen veroordeling mee te werken.
Wanneer de NVWA weigering van medewerking vaststelt, volgt doorgaans een formele last onder dwangsom of bestuursdwang. Tegen zo’n besluit kunt u binnen zes weken bezwaar maken bij de NVWA en na afwijzing beroep instellen bij de rechtbank Rotterdam. Ook bestaat de mogelijkheid om via een voorlopige voorziening de werking van het besluit te schorsen.
Welke rechten heeft u tijdens een NVWA-inval?
Bij verdenking van een overtreding waarvoor een punitieve sanctie kan volgen, heeft u het zwijgrecht op grond van het nemo-tenetur-beginsel. Dit geldt voor wilsafhankelijke verklaringen, niet voor bestaande administratieve documenten. Daarnaast heeft u recht op bijstand van een advocaat die bij het onderzoek aanwezig mag zijn.
Uw belangrijkste rechten omvatten:
- Zwijgrecht: U bent niet verplicht vragen te beantwoorden die tot uw eigen veroordeling kunnen leiden
- Recht op advocaat: De NVWA wacht doorgaans op komst van uw juridische adviseur voordat een verhoor plaatsvindt
- Verschoningsrecht: Correspondentie met uw advocaat valt hieronder en hoeft niet te worden overgelegd
- Recht op tweede monster: Bij monstername bent u gerechtigd een tweede monster te vragen voor contra-expertise
- Recht op redelijke termijn: De NVWA moet een redelijke begunstigingstermijn hanteren voor het leveren van informatie
- Recht op bezwaar: Tegen besluiten van de NVWA staat bezwaar en beroep open
Het zwijgrecht geldt specifiek voor wilsafhankelijk materiaal zoals mondelinge verklaringen of te maken documenten. Echter, wilsonafhankelijk materiaal zoals bestaande facturen, orderbevestigingen en productiegegevens valt niet onder het zwijgrecht. Bij een vordering tot inzage in dergelijke documenten bestaat dus wel een medewerkingsplicht.
Overigens moet u onderscheid maken tussen bestuurlijk en strafrechtelijk onderzoek. Bij een strafrechtelijk onderzoek door de NVWA-IOD gelden vergaande rechten, terwijl bij een routinematig toezichtbezoek de medewerkingsplicht zwaarder weegt.
Hoe bereidt u zich voor op een mogelijke inval?
Stel een intern invalhandboek op met duidelijke procedures en contactpersonen. Train receptiemedewerkers om bij een onaangekondigd bezoek onmiddellijk de aangewezen invalcontactpersoon te waarschuwen, die vervolgens directie, ICT-afdeling en juridisch adviseur informeert.
Een effectief invalhandboek bevat:
- Contactgegevens van invalcontactpersonen (primair en back-up)
- Instructies voor receptie over wat wel en niet te zeggen
- Actielijst voor de invalcontactpersoon met prioriteitsvolgorde
- Communicatieprotocol naar medewerkers over hun rechten
- Lijst met juridische adviseurs en hun 24/7 contactgegevens
- Locatie van belangrijke documenten en digitale systemen
- Autorisaties voor toegang tot specifieke ruimten
Voorts is het verstandig medewerkers vooraf te instrueren over hun rechten en plichten. Zij moeten weten dat ze beleefd maar kort kunnen antwoorden, dat ze niet verplicht zijn uitgebreide verklaringen af te leggen, en dat ze altijd om juridische bijstand mogen vragen. In 85% van de gevallen waarin bedrijven voorbereid zijn, verloopt het onderzoek soepeler en ontstaan minder juridische complicaties.
Zorg daarnaast dat uw administratie up-to-date en toegankelijk is. Hierdoor kunt u snel aan verzoeken voldoen en voorkomt u dat de NVWA bescheiden meeneemt voor nader onderzoek. Tevens vermindert een ordelijke administratie het risico dat de toezichthouder extra argwanend wordt.
Wat gebeurt er tijdens het bedrijfsbezoek?
Na aankomst toont de toezichthouder zijn legitimatiebewijs en legt het doel van het onderzoek uit. Vervolgens voert hij onderzoekshandelingen uit zoals NVWA inspecties, documentencontrole en verhoren. Het is essentieel dat u of uw contactpersoon bij alle handelingen aanwezig blijft en aantekeningen maakt.
De standaard verloop omvat:
Fase 1 – Aanmelding: De toezichthouder meldt zich bij de receptie en toont legitimatie. Vraag direct naar het doel, de aanleiding en de reikwijdte van het onderzoek. Noteer de namen van alle aanwezige toezichthouders en hun functie.
Fase 2 – Introductiegesprek: De toezichthouder overlegt met de verantwoordelijke persoon over het onderzoeksplan. Dit is het moment om te vragen of het een routinematige inspectie betreft of een strafrechtelijk onderzoek. Ook kunt u aangeven dat u juridisch advies wenst in te winnen.
Fase 3 – Onderzoek ter plaatse: De toezichthouder inspecteert locaties, bekijkt producten en neemt mogelijk monsters. Blijf als contactpersoon bij deze handelingen aanwezig. Controleer of de onderzoekshandelingen binnen de doelstelling van het onderzoek blijven.
Fase 4 – Documentencontrole: De NVWA vordert inzage in administratie, contracten en productiegegevens. Overleg intern welke documenten u direct kunt verstrekken en waar u mogelijk juridisch advies over wilt inwinnen, bijvoorbeeld bij communicatie met uw advocaat.
Fase 5 – Verhoren: Medewerkers kunnen worden verhoord over specifieke werkzaamheden of waarnemingen. Informeer medewerkers vooraf over hun zwijgrecht indien sprake is van een strafrechtelijk onderzoek. Laat hen weten dat zij kort en feitelijk mogen antwoorden.
Fase 6 – Afsluiting: De toezichthouder geeft mondeling of schriftelijk een eerste terugkoppeling. Vraag wanneer u het officiële rapport van bevindingen of proces-verbaal kunt verwachten. Noteer eventuele toezeggingen of afspraken die zijn gemaakt.
Gedurende het gehele bezoek blijft u alert op mogelijke overschrijding van bevoegdheden. Indien de toezichthouder handelingen verricht die verder gaan dan het evenredigheidsbeginsel toestaat, kunt u dit ter plekke aankaarten. Bovendien maakt u doorlopend aantekeningen van alle vragen, antwoorden en waarnemingen. Deze documentatie is later onmisbaar voor eventuele bezwaar- en beroepsprocedures.
Wilt u zekerheid over uw juridische positie tijdens een NVWA-onderzoek? Gespecialiseerde advocaten op het gebied van bestuursrecht en handhavingsrecht in Amsterdam kunnen u bijstaan bij bedrijfsbezoeken, analyseren of de NVWA binnen haar bevoegdheden handelt en adviseren over de beste strategie.
Welke sancties kan de NVWA opleggen?
Na constatering van een overtreding legt de NVWA corrigerende interventies op variërend van een waarschuwing tot intrekking van erkenningen. Daarnaast kan een bestuurlijke boete worden opgelegd met bedragen tot € 900.000 voor natuurlijke personen en € 4.500.000 voor rechtspersonen, afhankelijk van de ernst en recidive.
De NVWA beschikt over verschillende handhavingsinstrumenten:
Corrigerende interventies:
- Mondelinge of schriftelijke waarschuwing
- Schorsing of intrekking van erkenning of certificaat
- Productrecall (verplichte terugroepactie)
- Stilleggen van productie of activiteiten
- Vervoersverbod voor dieren of producten
- Openbare publicatie van overtredingen
Bestuurlijke sancties:
- Last onder dwangsom: verplichting om binnen bepaalde termijn overtreding te beëindigen, op straffe van geldboete
- Last onder bestuursdwang: verplichting waarbij NVWA zelf maatregelen neemt op kosten van overtreder
- Bestuurlijke boete: directe geldboete waarvan de hoogte afhangt van categorieën volgens het Besluit Bestuurlijke Boetes NVWA
Strafrechtelijke sancties:
Bij ernstige overtredingen start de NVWA-IOD een strafrechtelijk onderzoek. Het Openbaar Ministerie kan vervolgens een strafbeschikking opleggen, een transactie aanbieden of de zaak voor de strafrechter brengen. Straffen variëren van geldboetes tot gevangenisstraffen voor feitelijk leidinggevenden.
Een concreet voorbeeld uit de praktijk: een kwekerij in Noord-Brabant kreeg te maken met een strafrechtelijk onderzoek nadat de NVWA fipronil aantrof in sierplanten, een verboden gewasbeschermingsmiddel dat massale bijensterfte veroorzaakte. Tijdens de doorzoeking nam de NVWA administratie en gewasbeschermingsmiddelen in beslag. Het onderzoek richtte zich tevens op leveranciers van het illegale middel.
Hoe gaat u om met een inlichtingenvordering van de NVWA?
Een inlichtingenvordering van de NVWA is geen besluit in de zin van artikel 1:3 Awb, waardoor hiertegen geen directe rechtsbescherming bestaat. U kunt echter verzoeken om een formeel besluit zoals een last onder dwangsom, waartegen wel bezwaar en beroep mogelijk is.
Wanneer u zich niet kunt verenigen met een inlichtingenvordering, bijvoorbeeld omdat deze onevenredig is of onnodige informatie betreft, kunt u:
- Vragen om schriftelijke onderbouwing: Verzoek de NVWA de vordering schriftelijk te motiveren met vermelding van wettelijke grondslag
- Bezwaar maken tegen de reikwijdte: Geef gemotiveerd aan welke onderdelen van de vordering buiten het onderzoeksdoel vallen
- Vragen om redelijke termijn: Indien u de gevraagde informatie niet direct beschikbaar heeft, verzoek dan om uitstel
- Verzoeken om formeel besluit: Vraag de NVWA een last onder dwangsom of bestuursdwang op te leggen, waartegen rechtsbescherming bestaat
Deze strategie is vooral relevant wanneer u vreest dat de gevraagde traceringsgegevens tot een onnodige recall leiden, of wanneer het verstrekken van informatie uw concurrentiepositie schaadt. Tegen een last onder dwangsom kunt u binnen zes weken bezwaar maken. Tevens kunt u de voorzieningenrechter verzoeken de werking van de last te schorsen via een voorlopige voorziening.
Belangrijk is wel dat u de begunstigingstermijn van de last haalt met uw verzoek om voorlopige voorziening. Na afloop van deze termijn ontbreekt het spoedeisend belang dat voor een voorlopige voorziening vereist is. Gemiddeld duurt het verkrijgen van een zitting bij de voorzieningenrechter twee tot vier weken.
Wat doet u na afloop van het bedrijfsbezoek door de NVWA?
Na het bedrijfsbezoek ontvangt u een rapport van bevindingen of proces-verbaal. Controleer dit document zorgvuldig op feitelijke onjuistheden en juridische interpretaties. Tegen besluiten van de NVWA staat binnen zes weken bezwaar open, gevolgd door beroep bij de rechtbank Rotterdam.
Direct na het vertrek van de toezichthouder:
Week 1 – Interne evaluatie:
- Bespreek met aanwezigen het verloop van het bezoek
- Verzamel alle gemaakte aantekeningen en documentatie
- Inventariseer welke documenten zijn meegenomen
- Identificeer mogelijke kwetsbaarheden in uw bedrijfsvoering
Week 2-3 – Juridische analyse:
- Ontvang en bestudeer het rapport van bevindingen
- Laat dit rapport beoordelen door uw advocaat
- Controleer of vaststellingen kloppen met de werkelijkheid
- Bepaal of bezwaar maken kansrijk is
Week 4-6 – Actie ondernemen:
- Dien tijdig bezwaar in tegen onjuiste of onrechtmatige besluiten
- Overweeg een voorlopige voorziening bij spoedeisende zaken
- Verbeter geconstateerde tekortkomingen in uw bedrijfsvoering
- Communiceer transparant met stakeholders over eventuele recalls
Na week 6 – Vervolgtraject:
- Bereid bezwaarschrift inhoudelijk voor met bewijsstukken
- Overweeg deskundigenrapporten bij technische geschillen
- Volg de behandeling van uw bezwaar
- Bereid eventueel beroep voor bij afwijzing bezwaar
Bij strafrechtelijke vervolgingen krijgt u een strafbeschikking van het Openbaar Ministerie. Hiertegen kunt u binnen 14 kalenderdagen verzet aantekenen. Cruciaal is dat u een eventuele boete niet betaalt voordat uw verzet is behandeld, omdat betaling als schuldbekentenis geldt. In ongeveer 60% van de verzetkaken krijgen ondernemers geheel of gedeeltelijk gelijk.
Neem contact op met gespecialiseerde advocaten op het gebied van bestuursrecht en handhavingsrecht voor juridisch advies over uw specifieke situatie. Zij kunnen u assisteren bij het voeren van verweer tegen NVWA-besluiten, het aanvragen van voorlopige voorzieningen en het optimaliseren van uw juridische positie tijdens en na een bedrijfsbezoek.
Welke rol speelt de NVWA-IOD bij ernstige fraude?
De NVWA Inlichtingen- en Opsporingsdienst (NVWA-IOD) functioneert als recherche-afdeling en onderzoekt strafrechtelijk grootschalige criminaliteit die voedselveiligheid, volksgezondheid of dierenwelzijn bedreigt. Deze specialisten beschikken over dezelfde bevoegdheden als de Nationale Politie, waaronder arrestatiebevoegdheid en bijzondere opsporingsmiddelen.
De NVWA-IOD richt zich op:
- Grootschalige voedselfraude in de vlees- en zuivelketen
- Illegale handel in diergeneesmiddelen
- Fraude met kermisattracties en consumentenproducten
- Subsidiefraude in de agrarische sector
- Gebruik van verboden gewasbeschermingsmiddelen met grootschalig milieueffect
- Internationale witwaspraktijken binnen voedselketens
Het team bestaat uit tactische, financiële en digitale rechercheurs, ondersteund door analisten, forensisch accountants en inlichtingenexperts. Gezamenlijk brengen zij criminele netwerken in kaart en traceren zij geldstromen met als doel crimineel vermogen af te pakken. Jaarlijks publiceert de NVWA-IOD fraudebeelden over specifieke sectoren zoals de visserijketen, bloembollensector en pluimveeketen.
Bij verdenking van betrokkenheid bij grootschalige fraude, neemt u onmiddellijk contact op met een gespecialiseerde strafrechtsadvocaat. De NVWA-IOD heeft vergaande bevoegdheden zoals preventief fouilleren, doorzoeking van woningen en bedrijfsruimten, en het afluisteren van telefoongesprekken. Tijdens een dergelijk onderzoek is professionele juridische bijstand essentieel om uw rechten te waarborgen.
