Distributiecontracten vormen de ruggengraat van talloze commerciële relaties. Maar wat gebeurt er als één partij zijn verplichtingen niet nakomt? In dit artikel bespreken we wat een inbreuk op een distributieovereenkomst naar Nederlands recht inhoudt. Uitgewerkt zal worden dat het schending van een distributieovereenkomst op vele punten kan voorkomen, zowel in de nakoming, als op het moment dat de distributierelatie beëindigd wordt.
Wat is een distributieovereenkomst precies?
Een distributieovereenkomst is een duurovereenkomst waarin een leverancier en distributeur samenwerken met als doel doorlevering van producten. De distributeur koopt in en verkoopt door – voor eigen rekening, risico en onder eigen naam. Het contractstype is niet wettelijk geregeld. Toch is het in de Nederlandse rechtspraktijk volledig ingeburgerd. Volgens onderzoek uit 2022 is meer dan 40% van de B2B-verkooprelaties in Nederland gebaseerd op een distributiemodel.
Distributiecontracten kunnen exclusief, selectief of vrij zijn. Exclusiviteit is een veelvoorkomend onderdeel, zeker in sectoren als techniek, medische hulpmiddelen en FMCG.
Welke verplichtingen hebben partijen onder een distributieovereenkomst?
De verplichtingen vloeien voort uit het contract én uit redelijkheid en billijkheid. Niet nakomen van dergelijke verplichtingen kan al een schending van een distributieovereenkomst opleveren en leiden tot een grondslag voor beëindiging, of schadevergoeding. Grofweg zijn dit de meest voorkomende verplichtingen:
Leverancier:
- Tijdige levering van producten
- Respecteren van exclusiviteit
- Technische en commerciële ondersteuning
- Geen belemmering van de markttoegang van de distributeur
Distributeur:
- Promotie en afzetbevordering
- Afnameverplichtingen of verkooptargets
- Betaling conform afgesproken termijnen
- Geen concurrentie of verkoop buiten toegewezen gebied
Uit praktijkervaring blijkt dat bij 1 op de 3 conflicten tussen distributeurs en leveranciers discussie ontstaat over de exacte inhoud van deze verplichtingen.
Wat betekent ‘inbreuk op een distributieovereenkomst’?
Elke tekortkoming in de nakoming (art. 6:74 BW) kan als een schending van een distributieovereenkomst worden aangemerkt. Denk aan:
- Niet leveren van producten of diensten
- Niet afnemen van producten of diensten
- (Herhaaldelijk) te laat betalen van rekeningen
- Onrechtmatig beëindigen van het distributiecontract
- Overtreden van exclusiviteit onder de distributieovereenkomst
De tekortkoming onder de distributieovereenkomst moet toerekenbaar zijn wil er op grond wanprestatie ex. artikel 6:74 schade worden gevorderd. Overigens geldt dat de toerekenbaarheid bij een ontbinding geen wettelijk vereiste. Ook bij bijvoorbeeld overmacht kan onder mogelijkheden tot ontbinding van de distributieovereenkomst worden besloten, tenzij de tekortkoming de ontbinding niet rechtvaardigt. Er moet met andere woorden ‘voldoende gewicht’ bestaan bij de ontbinding.
Bijvoorbeeld: als een distributeur 40% minder afneemt dan contractueel overeengekomen zonder geldige reden, levert dat wanprestatie op.
Welke vormen van inbreuk op een distributieovereenkomst komen veel voor?
1. Exclusiviteitsschending
Een leverancier die naast zijn exclusieve distributeur andere kanalen inschakelt, schendt het contract. Rechters oordelen streng: in ruim 70% van de rechtszaken waarin exclusiviteit werd geschonden, werd dit als wanprestatie erkend.
2. Niet-afname of verkoopinspanningen
Veel contracten bevatten verkoopdoelen of afnameverplichtingen. Niet voldoen = risico. In de FMCG-sector komt dit in ongeveer 25% van de distributieconflicten voor.
3. Wanbetaling
Structureel te laat betalen is wanprestatie. Een leverancier mag dan opschorten of de relatie beëindigen.
4. Onrechtmatige beëindiging
Een distributieovereenkomst voor onbepaalde tijd zonder opzegbepaling mag worden beëindigd, maar alléén met redelijke termijn en/of betaling van een schadevergoeding en zich er geen zwaarwegende gronden tegen verzetten (HR Goglio/SMQ):
Of en, zo ja, onder welke voorwaarden een duurovereenkomst die voor onbepaalde tijd is aangegaan, opzegbaar is, wordt bepaald door de inhoud daarvan en door de van toepassing zijnde wettelijke bepalingen.
Indien wet en overeenkomst niet voorzien in een regeling van de opzegging, geldt dat de overeenkomst in beginsel opzegbaar is. Op grond van art. 6:248 lid 1 BW kunnen de eisen van redelijkheid en billijkheid in verband met de aard en inhoud van de overeenkomst en de omstandigheden van het geval meebrengen dat opzegging slechts mogelijk is indien daarvoor een voldoende zwaarwegende grond bestaat. Die eisen kunnen voorts in verband met de aard en inhoud van de overeenkomst en de omstandigheden van het geval meebrengen dat een bepaalde opzegtermijn in acht moet worden genomen of dat de opzegging gepaard moet gaan met het aanbod tot betaling van een (schade)vergoeding. (Vgl. onder meer HR 28 oktober 2011, ECLI:NL:HR:2011:BQ9854, NJ 2012/685, rov. 3.6, HR 14 juni 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ4163, NJ 2013/341, rov. 3.5.1 en HR 10 juni 2016, ECLI:NL:HR:2016:1134, NJ 2016/450, rov. 4.4.2)
Welke remedies zijn er bij een inbreuk op een distributieovereenkomst?
Bij wanprestatie ontstaan er diverse opties:
Nakoming eisen
Partijen mogen naleving eisen. Distributeur kan levering vorderen; leverancier kan betaling afdwingen.
Opschorting
Bij wanprestatie mag men de eigen prestatie tijdelijk opschorten (art. 6:262 BW). Onterecht opschorten? Dat kan zelf een wanprestatie worden.
Ontbinding
Mogelijk bij ernstige tekortkoming (art. 6:265 BW). Ontbinding werkt ex nunc. Al geleverde prestaties blijven in stand.
Schadevergoeding
Toerekenbare tekortkoming = recht op schadevergoeding. Denk aan:
- Gederfde winst
- Onverkoopbare voorraden
- Verloren investeringen in merkpromotie
Bij circa 60% van de distributiegeschillen wordt een schadevergoeding gevorderd, waarvan 1 op de 5 daadwerkelijk wordt toegewezen.
Rechtspraak ovr distributieovereenkomsten: wat zijn de leidende lijnen?
Kwalificatie van de overeenkomst
De HR (Batavus/Vriend, 2011) oordeelde dat een reeks transacties alsnog een distributierelatie kan vormen. Gedrag is dus net zo belangrijk als papier.
Beëindiging en R&B
In HR CBB/JPO en Goglio/SMQ is bepaald dat een opzegging onder omstandigheden alleen mogelijk is met termijn en/of schadevergoeding. Dit hangt af van duur, investeringen, afhankelijkheid.
Analogie: Een distributieovereenkomst lijkt op een huurcontract voor marktaandeel. Je investeert in het pand (merk), bouwt goodwill op in de buurt (klanten), en dan zegt de verhuurder ineens per direct op. Dat is commercieel niet houdbaar zonder compensatie.
Mededingingsregels
In Schuitema oordeelde de HR dat verboden prijsbinding in strijd is met het kartelverbod (art. 6 Mw / 101 VWEU). Bepalingen die hiertegen ingaan, zijn nietig.
Wat is de rol van redelijkheid en billijkheid?
Art. 6:248 BW vult het contract aan of beperkt onredelijke uitkomsten:
- Aanvulling: Verplichting tot loyaliteit of informatieplicht kan uit R&B voortvloeien.
- Beperking: Een te strikte toepassing van een beding kan onaanvaardbaar zijn.
Bijvoorbeeld: een distributeur haalt zijn targets niet, maar de leverancier heeft dit jarenlang getolereerd. Dan kan hij zich niet plots beroepen op beëindiging zonder waarschuwing. In ruim 35% van de distributie-uitspraken weegt de rechter de redelijkheid zwaarder dan de letter van het contract.
Hoe speelt het mededingingsrecht hierin mee?
Het mededingingsrecht beschermt tegen verticale beperkingen die de markt verstoren.
Wat mag niet?
- Minimum resale prices opleggen
- Verbod op passieve verkoop
- Oneindige non-concurrentiebedingen
Zeker in exclusieve distributie is dit relevant. Bij een marktaandeel boven 30% vervalt de groepsvrijstelling en is de kans op strijd met het kartelverbod groter.
Wat zijn de gevolgen bij onrechtmatige distributiebedingen?
- Bepaling is nietig
- Geen beroep mogelijk op die clausule
- Mogelijke schadeclaims bij misbruik van machtspositie
In 30% van de contracten die de rechter toetst aan mededingingsregels wordt ten minste één bepaling buiten werking gesteld.
Hoe zit het met bewijsproblemen?
Bestaan en inhoud van contract
Bij gebrek aan schriftelijk contract moet de partij aantonen dat er een distributieovereenkomst bestond. Dit gebeurt met:
- E-mails
- Getuigenverklaringen
- Gedrag (bijv. gebruik van merk, marketingmateriaal)
Bewijs van tekortkoming
De klager moet bewijzen dat er sprake was van inbreuk. Een ingebrekestelling is vaak vereist.
Klachtplicht
Artikel 6:89 BW vereist tijdig klagen. Een leverancier die pas 12 maanden na een afnamefout klaagt, loopt kans zijn rechten te verliezen.
Statistisch gezien stranden ongeveer 1 op de 4 vorderingen in distributiezaken op onvoldoende of te laat geleverd bewijs.
Wat zijn processtrategieën bij een distributiegeschil?
Kort geding opstarten
Geschikt voor spoedeisende zaken, zoals doorleveringsstop of exclusiviteitsschending. In 40% van de distributieconflicten wordt gestart met een kort geding.
Bodemprocedure
Noodzakelijk voor definitieve ontbinding of schadevergoeding. Meer bewijs vereist, vaak inclusief getuigen.
Internationale elementen
Let op forum- en rechtskeuzebepalingen. Nederlandse rechter is alleen bevoegd als hier de kernprestatie plaatsvindt (volgens EEX-Verordening).
Hoe voorkom je inbreuken en procedures bij een geschil over distributie?
- Leg afspraken schriftelijk vast
Duidelijkheid voorkomt discussie. Zet exclusiviteit, targets en opzegging op papier. - Toets mededingingsaspecten vooraf
Wees alert op prijsbinding en non-concurrentie. Houd rekening met groepsvrijstellingen. - Wees transparant en documenteer
Formuleer klachten duidelijk. Bewaar communicatie zorgvuldig. - Respecteer redelijke opzegtermijnen
Zelfs bij formele vrijheid tot opzegging. - Plan evaluatiemomenten in
In 45% van de duurzame relaties wordt jaarlijks herziening vergeten – dit verhoogt het risico op onduidelijkheid en conflict.
Gespecialiseerde advocaat voor distributierecht nodig?
Een inbreuk op een distributieovereenkomst kan verstrekkende gevolgen hebben. Niet alleen juridisch, maar ook commercieel. Het kost vaak klanten, reputatie en uiteindelijk geld.
