Prijsafspraken tussen concurrerende bedrijven zijn volgens artikel 6 van de Mededingingswet strikt verboden. Dergelijke kartelafspraken beperken de vrije marktwerking, leiden tot kunstmatig hoge prijzen voor klanten en schaden eerlijke concurrentie. De Autoriteit Consument en Markt (ACM) handhaaft deze regels actief en legt boetes op tot miljoenen euro’s.
Ondernemingen die afspraken maken over prijzen, offertes of andere concurrentiegevoelige informatie vormen een kartel. Deze praktijk ondermijnt fundamentele marktprincipes waarbij bedrijven streven naar het beste product tegen een eerlijke prijs. Kartelvorming beperkt daarom niet alleen de directe concurrentie tussen bedrijven, maar schaadt ook de Nederlandse economie als geheel.
Welke prijsafspraken zijn verboden?
Bedrijven overtreden de Mededingingswet wanneer zij afspraken maken die de vrije prijsvorming verstoren. Alleen al het voeren van gesprekken met concurrenten over toekomstige prijzen vormt een overtreding, zelfs zonder schriftelijke overeenkomst. De ACM constateert regelmatig dat ondernemers de reikwijdte van het kartelverbod onderschatten.
Directe prijsafspraken met concurrenten
Concurrerende bedrijven mogen geen enkele afspraak maken over:
- Prijsverhogingen of prijsverlagingen voor producten of diensten
- Korting of het juist niet geven van korting aan bepaalde klanten
- Minimumprijzen die alle partijen hanteren
- Toeslagen die gezamenlijk aan klanten worden doorberekend
- Offertes waarbij bedrijven prijzen onderling afstemmen
Een kenmerkend voorbeeld betreft bouwbedrijven in Amsterdam die onderling afspraken maakten over minimumprijzen bij renovatieprojecten. Hierdoor betaalde een woningcorporatie structureel 15-20% te veel voor onderhoudswerkzaamheden. Na onderzoek door de ACM volgde een gezamenlijke boete van € 2,3 miljoen voor de betrokken aannemers.
Prijsafspraken tussen leveranciers en afnemers
Verticale prijsafspraken tussen bedrijven in verschillende schakels van de distributieketen vallen eveneens onder het kartelverbod. Fabrikanten en groothandelaren mogen de verkoopprijs van hun afnemers niet bepalen of beïnvloeden.
Leveranciers mogen wel een adviesprijs meegeven aan retailers. Echter, deze adviesprijs mag volgens de Leidraad Afspraken leveranciers en afnemers van de ACM geen verkapte minimumprijs zijn. Retailers blijven volledig vrij om hun eigen verkoopprijs vast te stellen.
Verboden handelingen door leveranciers omvatten:
- Dreigen met leveringsstop wanneer retailers de adviesprijs niet volgen
- Kortingen koppelen aan het hanteren van een bepaald prijsniveau
- Herhaaldelijk contact opnemen over prijzen via e-mail, telefoon of WhatsApp
- Sancties opleggen aan retailers die prijzen verlagen
- Exclusieve toewijzing van gebieden waarbij prijsafspraken worden gemaakt
Elektronicafabrikant LG kreeg in 2023 een boete van € 7,95 miljoen opgelegd voor het systematisch beïnvloeden van online verkoopprijzen van televisies. LG stuurde retailers actief berichten over ‘gewenste’ prijsniveaus en dreigde met slechtere leveringsvoorwaarden wanneer prijzen te laag werden gesteld. Deze praktijk beperkte de online prijsconcurrentie aanzienlijk.
Hoe herkent u kartelvorming?
Ondernemers en inkopers kunnen verdachte signalen opmerken die wijzen op verboden prijsafspraken. Daarnaast helpt waakzaamheid schade te voorkomen.
Signalen bij leveranciers en concurrenten
Prijsgedrag vormt het meest opvallende kenmerk van kartelafspraken:
- Meerdere bedrijven wijzigen prijzen op hetzelfde moment met identieke percentages
- Concurrenten verwijzen openlijk naar ‘afspraken in de sector’ of ‘normale tarieven’
- Brancheverenigingen communiceren over prijzen of tarieven aan leden
- Leveranciers vertellen dat zij elkaars prijzen kennen
Communicatie tussen concurrenten moet ondernemers altijd doen waakzaam zijn. Wanneer een concurrent telefonisch of per e-mail contact opneemt over prijzen, kortingen of toekomstige tarieven, bestaat direct gevaar voor een kartelovertreding. De enige juiste reactie bestaat uit het onmiddellijk afbreken van het gesprek en schriftelijk bevestigen dat u niet deelneemt aan dergelijke afspraken.
Opdrachtverdeling bij aanbestedingen
Aanbestedingsprocedures vormen een gevoelig gebied voor kartelvormingen. Opdrachtgevers betalen hierdoor structureel te veel voor overheidsopdrachten of private projecten. Volgens CBS-cijfers leidt aanbestedingsfraude tot 10-25% hogere kosten.
Herkenbare signalen bij aanbestedingen:
- Offertes bevatten identieke spelfouten of lay-out
- Nagenoeg alle inschrijvers bieden vergelijkbare prijzen
- Eén bedrijf ligt plotseling veel lager dan alle anderen
- Bedrijven verwijzen naar elkaar met opmerkingen als “nu is jullie beurt”
- Minder bedrijven schrijven in dan gebruikelijk
Een wegenbouwer uit Noord-Holland constateerde dat vijf concurrenten jarenlang opdrachten onderling verdeelden. Bij elke aanbesteding deed één partij een serieuze inschrijving, terwijl de anderen bewust te hoog inschreven. De betreffende ondernemers wisselden per project af als winnaar. Na melding bij de ACM volgde een gezamenlijke boete van € 8,5 miljoen.
Wat zijn de gevolgen van prijsafspraken?
Kartelvorming schaadt de Nederlandse economie structureel. Bedrijven die deelnemen aan verboden afspraken riskeren daarom zware sancties.
Boetes door ACM en Europese Commissie
De ACM legt boetes op tot 10% van de wereldwijde jaaromzet van betrokken ondernemingen. Beïnvloeden kartelafspraken de handel tussen EU-lidstaten, dan kan ook de Europese Commissie boetes opleggen volgens artikel 101 VWEU.
Recente boetes illustreren de financiële gevolgen:
- Samsung: € 39,4 miljoen voor beïnvloeding retailprijzen televisies
- LG Electronics: € 7,95 miljoen voor verticale prijsbinding
- Bouwcombinatie wegenaanleg: € 8,5 miljoen voor opdrachtverdeling
Bovendien rekent de ACM per overtreding. Wanneer prijsafspraken meerdere jaren duurden of verschillende producten betroffen, sommeert de ACM de boetes op. Daarnaast verlaagt een boete zelden het concurrentievoordeel dat bedrijven behaalden, waardoor kartels financieel aantrekkelijk blijven totdat handhaving plaatsvindt.
Clementieregeling voor zelfmelders
Bedrijven die zelf kartelafspraken melden bij de ACM kunnen volledige boete-immuniteit verkrijgen of substantiële boetevermindering tot 50%. Deze clementieregeling stimuleert ondernemers om vrijwillig kartels te beëindigen.
Voorwaarden voor clemantie:
- Eerste melder ontvangt volledige vrijstelling van boetes
- Tweede en derde melder krijgen tot 50% korting
- Volledige medewerking aan onderzoek blijft verplicht
- Bedrijven moeten bewijsmateriaal overleggen
Schadeclaims door benadeelde partijen
Naast boetes kunnen benadeelde bedrijven en consumenten schadevergoeding eisen. Rechtbanken honoreren regelmatig claims waarbij slachtoffers van kartelafspraken te veel betaalde bedragen terugvorderen, vermeerderd met wettelijke rente.
Een Amsterdamse projectontwikkelaar eiste € 4,2 miljoen terug na prijsafspraken tussen leveranciers van bouwmaterialen. De rechtbank Amsterdam oordeelde in 2022 dat de ontwikkelaar recht had op volledige vergoeding van de te veel betaalde bedragen over drie jaar.
Welke afspraken zijn wel toegestaan?
Ondernemers mogen in specifieke situaties samenwerken zonder het kartelverbod te overtreden. Dergelijke uitzonderingen vereisten echter strikte voorwaarden.
Bagatelvrijstelling voor kleine ondernemers
Kleine samenwerkingsverbanden vallen buiten het kartelverbod wanneer zij voldoen aan de bagatelvrijstelling. Deze regeling geldt voor maximaal 8 bedrijven met:
- Gezamenlijke omzet onder € 5,5 miljoen (bij productverkoop)
- Gezamenlijke omzet onder € 1,1 miljoen (bij dienstverlening)
- Maximaal 10% gezamenlijk marktaandeel
Bovendien mogen de afspraken geen invloed uitoefenen op handel tussen EU-lidstaten. Desondanks blijven harde kartelafspraken zoals prijsafspraken of marktverdeling verboden, ook voor kleine ondernemers.
Groepsvrijstelling voor verticale overeenkomsten
Distributieovereenkomsten tussen leveranciers en afnemers vallen onder de Groepsvrijstellingsverordening wanneer beide partijen maximaal 30% marktaandeel bezitten. Deze vrijstelling staat toe dat fabrikanten en retailers afspraken maken over bijvoorbeeld exclusieve distributie of selectieve distributie.
Toegestane verticale afspraken:
- Maximumverkoopprijzen (geen minimum- of vaste prijzen)
- Selectieve distributie op basis van objectieve kwaliteitscriteria
- Exclusieve gebiedstoewijzing aan maximaal vijf distributeurs
- Non-concurrentiebedingen met maximale looptijd van vijf jaar
Echter, hardcore beperkingen zoals verticale prijsbinding of absolute gebiedsbescherming blijven altijd verboden. Tevens moet binnen selectieve distributiesystemen passieve verkoop aan klanten buiten het eigen gebied mogelijk blijven.
Afspraken over duurzaamheid door bedrijven
Bedrijven mogen sinds 2023 onder voorwaarden duurzaamheidsafspraken maken. Dergelijke afspraken moeten concrete maatschappelijke doelen dienen zoals klimaatbescherming, mensenrechten of dierenwelzijn.
Vereisten voor toegestane duurzaamheidsafspraken:
- Afspraken verbeteren meetbaar de maatschappelijke welvaart
- Consumenten delen in de voordelen
- Alternatieve methoden bestaan niet om doelen te bereiken
- Voldoende concurrentie blijft behouden in de markt
Een consortium van Nederlandse supermarkten kreeg toestemming om afspraken te maken over minimale dierenwelzijnsnormen voor vlees. Deze samenwerking verhoogde weliswaar kosten, maar leidde tot aantoonbare verbetering van diergezondheid en verhoogde transparantie naar consumenten.
Hoe voorkomt u kartelafspraken?
Ondernemingen beschermen zichzelf tegen onbedoelde kartelrisico’s door preventieve maatregelen te implementeren. Daarnaast helpt juridisch advies risico’s te identificeren.
Compliance binnen uw organisatie
Implementeer interne richtlijnen die medewerkers instrueren over toegestane en verboden contacten met concurrenten:
- Train verkoopteams en inkopers over kartelrisico’s
- Verbied gesprekken over prijzen, offertes of klanten met concurrenten
- Documenteer alle zakelijke contacten met concurrerende bedrijven
- Benoem een compliance officer die toezicht houdt
Wanneer een medewerker tijdens branche-evenementen of informele contacten betrokken raakt bij verdachte gesprekken, moet deze persoon onmiddellijk het gesprek beëindigen en schriftelijk aangeven niet deel te nemen. Deze communicatie beschermt uw bedrijf bij eventueel toekomstig onderzoek.
Omgang met leveranciers
Retailers moeten alert blijven op druk van leveranciers over verkoopprijzen. Gebruik de adviesprijscheck van de ACM om te verifiëren of uw leverancier zich aan de regels houdt.
Verdedigbare handelingen:
- Zelfstandig bepalen van alle verkoopprijzen
- Negeren van ‘verzoeken’ tot prijsaanpassingen
- Documenteren van druk uitgeoefend door leveranciers
Acties bij ongeoorloofde druk:
- Schriftelijk bevestigen dat u niet meewerkt aan prijsafspraken
- Contact opnemen met de ACM bij aanhoudende druk
- Juridisch advies inwinnen over uw positie
Check samenwerkingsafspraken
De ACM biedt een samenwerkcheck waarmee ondernemers anoniem verifiëren of geplande afspraken met concurrenten zijn toegestaan. Deze gratis tool beoordeelt verschillende samenwerkingsvormen en signaleert potentiële kartelrisico’s.
Daarnaast kunnen bedrijven formeel advies aanvragen bij de ACM over complexe samenwerkingsconstructies. Dergelijke adviezen bieden juridische zekerheid voordat ondernemers investeringen doen in nieuwe samenwerkingsverbanden.
Wat te doen bij een vermoeden van kartel?
Ondernemers en consumenten die signalen van kartelvorming waarnemen, kunnen actie ondernemen. Meldingen helpen de ACM gerichte onderzoeken te starten.
Melding bij ACM
Meld uw vermoeden via het online meldformulier van de Autoriteit Consument en Markt. Verstrek hierbij:
- Concrete feiten over verdachte afspraken
- Namen van betrokken bedrijven
- Documentatie zoals e-mails, notities of WhatsApp-berichten
- Uw contactgegevens (melding kan anoniem)
De ACM behandelt alle meldingen vertrouwelijk. Informatie komt uitsluitend beschikbaar aan onderzoeksteams die gebonden zijn aan strikte geheimhoudingsplichten volgens artikel 89 Mededingingswet.
Bedrijfsbezoek door ACM
Wanneer de ACM vermoedens heeft van kartelvorming, kunnen handhavers onaangekondigd een bedrijfsbezoek (dawn raid) afleggen. Tijdens dit bezoek doorzoeken ACM-medewerkers:
- Fysieke en digitale administratie
- E-mailverkeer en chatberichten
- Agenda’s en notulen van vergaderingen
- Financiële documenten
Uw rechten tijdens een bedrijfsbezoek:
- Recht op bijstand door een advocaat
- Medewerkers mogen antwoord weigeren op vragen (zwijgrecht)
- Recht op kopieën van in beslag genomen documenten
- Mogelijkheid tot verzegeling van vertrouwelijke documenten
Ondernemers moeten volledig meewerken aan onderzoek. Obstructie leidt tot afzonderlijke boetes tot € 450.000 of 1% van de omzet.
Bescherm uw bedrijf tegen kartelrisico’s
Vraagt u zich af of uw samenwerkingsafspraken binnen de grenzen van de Mededingingswet blijven? Onze gespecialiseerde advocaten in Amsterdam analyseren uw distributieovereenkomsten, inkoopcontracten en samenwerkingsverbanden. Wij adviseren over toegestane afspraken en beschermen uw onderneming tegen onbedoelde karteloverstredingen.
Internationale kartelafspraken
Kartels beperken zich niet tot Nederland. Wanneer prijsafspraken invloed uitoefenen op handel tussen EU-lidstaten, grijpt de Europese Commissie in op basis van artikel 101 VWEU. Deze Europese regels bieden vergelijkbare bescherming als de Nederlandse Mededingingswet.
Europese kartels komen regelmatig voor in sectoren als:
- Vrachttransport tussen verschillende landen
- Internationale aanbestedingen voor infrastructuurprojecten
- Grensoverschrijdende levering van chemicaliën en grondstoffen
- Software en technologielicenties voor meerdere markten
De Europese Commissie legt gemiddeld hogere boetes op dan de ACM. Boetes bedragen tot 10% van de wereldwijde groepsomzet, waarbij ook moedermaatschappijen aansprakelijk zijn voor overtredingen door dochterondernemingen. Een Frans bouwbedrijf ontving in 2021 een boete van € 52 miljoen voor prijsafspraken bij infrastructuurprojecten in vijf EU-landen.
Dual distribution en informatie-uitwisseling
Leveranciers die zowel via distributeurs als rechtstreeks aan eindklanten verkopen (dual distribution) lopen extra risico’s. Deze situatie ontstaat bijvoorbeeld wanneer fabrikanten webshops exploiteren naast hun retailnetwerk.
Bij dual distribution concurreren leverancier en distributeur op detailhandelsniveau. Uitwisseling van concurrentiegevoelige informatie tussen beide partijen kan daarom kartelvorming opleveren. Toegestane informatie betreft uitsluitend:
- Prestatie-indicatoren noodzakelijk voor uitvoering van distributiecontract
- Klantfeedback over productdefecten of servicekwaliteit
- Algemene markttrends zonder bedrijfsspecifieke cijfers
Verboden informatie omvat toekomstige prijzen, individuele klantgegevens of vertrouwelijke inkoopvoorwaarden. Leveranciers moeten waarborgen inbouwen die voorkomen dat informatie van distributeurs terechtkomt bij interne verkoopteams.
Recente ontwikkelingen in mededingingsrecht
De ACM intensiveert handhaving van kartelverboden sinds 2022. Daarnaast verschuift focus naar nieuwe sectoren en digitale markten.
Prijsafspraken in digitale economie
Platforms zoals Bol.com en Amazon gebruiken algoritmes die automatisch prijzen aanpassen aan concurrenten. Wanneer retailers bewust algoritmes synchroniseren om prijsconcurrentie te beperken, ontstaat kartelvorming.
Het Hof van Justitie EU oordeelde in 2023 dat prijsalgoritmes dezelfde mededingingsregels volgen als menselijke beslissingen. Ondernemers blijven verantwoordelijk voor automatische prijsaanpassingen die concurrentie beperken.
Arbeidsmarktafspraken
Werkgevers mogen geen afspraken maken over arbeidsvoorwaarden buiten collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s). Dergelijke afspraken beperken concurrentie op de arbeidsmarkt en schaden werknemers.
Verboden afspraken tussen werkgevers:
- Gezamenlijk bepaalde maximumsalarissen of bonussen
- Afspraken om elkaars personeel niet te werven (no-poach)
- Gecoördineerde tarieven voor zzp’ers of freelancers
- Niet-afspraak over secundaire arbeidsvoorwaarden
Een groep ziekenhuizen in Amsterdam maakte afspraken over maximale tarieven voor medisch specialisten. Na onderzoek door de ACM volgde in 2023 een gezamenlijke boete van € 3,7 miljoen. Betrokken specialisten dienden daarnaast schadeclaims in voor gederfde inkomsten.
Mededingingswet en duurzaamheid
Nederlandse bedrijven mogen sinds januari 2023 ruimere duurzaamheidsafspraken maken. Deze aanpassing ontstond na langdurige discussie over spanning tussen klimaatdoelen en mededingingsregels.
Toegestane duurzaamheidsafspraken moeten voldoen aan vier cumulatieve voorwaarden volgens de geactualiseerde richtsnoeren:
- Afspraken leveren objectieve efficiëntiewinst of maatschappelijke voordelen
- Consumenten delen in de voordelen via lagere prijzen, betere producten of milieubescherming
- Beperkingen blijven onmisbaar om duurzaamheidsdoelen te bereiken
- Substantiële concurrentie blijft bestaan in relevante markten
Textielproducenten in Nederland kregen toestemming voor gezamenlijke afspraken over minimale arbeidsomstandigheden bij toeleveranciers in Azië. Hoewel deze afspraken productiekosten verhoogden met 8%, oordeelde de ACM dat mensenrechtenbescherming zwaarder woog dan prijsconcurrentie.
Neem tijdig juridisch advies
Twijfelt u over de toelaatbaarheid van geplande afspraken met concurrenten, leveranciers of afnemers? Ons advocatenkantoor in Amsterdam beschikt over uitgebreide expertise in mededingingsrecht en distributieovereenkomsten. Wij beoordelen uw samenwerkingsplannen, implementeren compliance-programma’s en verdedigen uw belangen bij onderzoeken door de ACM. Neem contact op voor een vrijblijvende analyse van uw specifieke situatie.
