Wanneer er een commerciële overeenkomst wordt gesloten ontstaan daaruit over en weer verplichtingen. Alle gebeurtenissen die nadelig afwijken van de contractuele afspraken noemen we samengevat ‘schade’. Het tekortschieten bij een overeenkomst kan zich op vele manieren openbaren. Zo kan er bijvoorbeeld door een leverancier niet (tijdig) geleverd zijn, of kan er een gebrek in de levering zitten. Aan de andere kant kan ook de afnemer de overeenkomst schenden, bijvoorbeeld doordat hij de gekochte zaak niet langer kan of wil afnemen (maar dit contractueel wel moet). Iedere toerekenbare tekortkoming van een contractspartij kan ertoe dwingen dat de schade die de ander leidt moet worden vergoed (‘wanprestatie‘). Tegelijkertijd kan er ook nakoming van de commerciële overeenkomst worden afgedwongen (voor zover dit niet blijvend onmogelijk zal zijn). Een sprekend voorbeeld wanneer schade mogelijk niet (zomaar) zou kunnen worden toegerekend, is bijvoorbeeld een vertraging of niet-levering door het coronavirus. Als advocaat contractenrecht wordt bij mij vaker de vraag voorgelegd óf – en zo ja onder welke voorwaarden – het ontbinden van een koopovereenkomst (van bijvoorbeeld een machine, productielijn of andere zaken) mogelijk is. Voorafgaand is het dan belangrijk of een ingebrekestelling verplicht is, waarin een termijn wordt gegeven alsnog te presteren. Over deze laatste vraag heeft de Hoge Raad recent een arrest gewezen, waarvan ik de voornaamste aspecten voor de praktijk uitlicht.Neem contact met ons op
TEKORTKOMING van een contract EN VERZUIM
Stel u sluit een koopovereenkomst voor de verkoop en levering van een zaak, bijvoorbeeld een machine (in het arrest van de Hoge Raad betrof het een mondeling gesloten koopovereenkomst van een pand dat uiterlijk op een bepaalde datum zou worden afgenomen). Als verkoper heeft u uit een gesprek met de koper een paar weken voorafgaand aan de beoogde afname afgeleid dat de koper tekort zou gaan schieten (de zaak/machine wordt dan niet afgenomen). Kunt u (en mag u) op basis van deze bekende informatie de koopovereenkomst ontbinden en is de koper aansprakelijk voor de schade door het niet afnemen? We zullen de zaak in een iets breder perspectief trekken, omdat de juridische relevantie ook voor maakbedrijven bij het tekortschieten bij een overeenkomst relevant is.
ONTBINDEN KOOPOVEREENKOMST EN VERZUIM
Juridisch bezien kán het zo zijn dat wanneer er door een koper wordt medegedeeld dat er niet kan worden nagekomen (zelfs voordat de leveringsdatum is gepasseerd) de verkoper eerder zijn rechten kan effectueren, bijvoorbeeld de overeenkomst ontbinden (en de zaak aan een andere partij verkopen en eventuele schadevergoeding te vorderen). Dit gebeurt dan voor het daadwerkelijk tekortschieten bij een overeenkomst. Belangrijk hierbij is wel dat een ontbinding pas mogelijk is wanneer er (onder meer) sprake is van een zogeheten verzuim aan de kant van de koper. Dit ‘verzuim’ kan op een aantal manieren intreden. De meest voorkomende situatie is dat een afgesproken termijn niet gehaald wordt – of kenbaar wordt dat deze niet gehaald gaat worden – en er ook na een toegezonden ingebrekestelling (waarin alsnog nakoming van de contractuele afspraak wordt gevorderd binnen een redelijke termijn) niet gepresteerd is. In die situatie hoeft u niet nog langer te wachten op uw wederpartij en kunt u een aanspraak voor schade instellen en onder de overeenkomst uit in de vorm van een ontbinding. Nuancering daarbij is dat er – volgens een ander tamelijk recent (standaard)arrest van de Hoge Raad – wel ‘voldoende gewicht‘ moet bestaan, in die zin dat de tekortkoming de ontbinding moet rechtvaardigen. Wanneer u daarover twijfelt laat u dan goed adviseren door een advocaat contractenrecht en mogelijk is zelfs een partiële (gedeeltelijke) ontbinding voor u te een beter alternatief.
ONTBINDING
Ontbinden betekent dat de overeenkomst wordt beëindigd. Over en weer zullen dan (wanneer dat actueel is) ongedaanmakingsverplichtingen gelden. Een eventueel betaalde koopprijs moet worden terugbetaald en bijvoorbeeld een geleverde zaak moet worden teruggeleverd. Wanneer er dan onder aan de streep nog schadeposten resteren moeten die in de regel door de tekortgeschoten partij aan de ander worden vergoed.
Neem contact op
De bevoegdheid tot ontbinding is onderworpen aan een drietal eisen:
(i) er moet sprake zijn van een tekortkoming van de schuldenaar in de nakoming van een van haar verbintenissen;
(ii) die tekortkoming moet deze ontbinding met haar gevolgen rechtvaardigen (dus: voldoende substantie hebben);
(iii) voor zover nakoming niet blijvend of tijdelijk onmogelijk is, moet de schuldenaar in verzuim verkeren.
VERZUIM ZONDER INGEBREKESTELLING?
Hiervoor besprak ik de hoofdregel wanneer verzuim kan intreden: toesturen van een ingebrekestelling nadat de vordering opeisbaar is geworden. Opeisbaarheid kan ook naar voren worden gehaald, wanneer bekend wordt dat termijnen niet gehaald zullen gaan worden.
Verzuim zonder een ingebrekestelling kan onder omstandigheden ook geconstrueerd worden. De wet schrijft drie gevallen waarin verzuim intreedt zonder ingebrekestelling:
- wanneer een voor de voldoening bepaalde (fatale) termijn verstrijkt zonder dat de verbintenis is nagekomen, tenzij blijkt dat de termijn een andere strekking heeft;
- wanneer de verbintenis voortvloeit uit onrechtmatige daad of strekt tot schadevergoeding als bedoeld in artikel 74 lid 1 en de verbintenis niet terstond wordt nagekomen;
- wanneer de schuldeiser uit een mededeling van de schuldenaar moet afleiden dat deze in de nakoming van de verbintenis zal tekortschieten.
HOGE RAAD OVER WEL/GEEN INGEBREKESTELLING
Belangrijk is dat een ingebrekestelling niet de functie heeft om verzuim vast te stellen. Juist hiermee wordt alsnog de mogelijkheid geboden tot nakoming van de afspraken. Het tekortschieten bij een overeenkomst kan daarmee nog worden gerepareerd. Levert ook dat uitstel geen resultaat op, dan is er vanaf dat tijdstip verzuim. Volgens de Hoge Raad is der dus pas sprake van een tekortkoming wegens niet tijdig presteren (ervan uitgaande dat nakoming nog mogelijk is), wanneer de schuldenaar in verzuim is.
In deze zaak was een overeengekomen levering op 31 december 2011 geen fatale termijn en een eerdere mededeling onvoldoende voor het oordeel dat daaruit moest worden afleid dat de contractspartij in de nakoming van zijn verbintenis zou tekortschieten. Er is dus geen verzuim.
WAT IS BELANGRIJK OM TE ONTHOUDEN?
Wanneer een contractspartij tekort schiet of dreigt te gaan schieten, is het bij twijfel goed om sowieso een ingebrekestelling te versturen. Het tekortschieten bij een overeenkomst vergt dat u de juiste stappen zet. Doet u dat niet, dan kan het zo zijn dat er geen sprake is van verzuim. Is dat verzuim er niet, dan kunt u niet de overeenkomst ontbinden. Laat u over uw juridische positie te allen tijde goede informeren en zorg dat u bij een buitengerechtelijke ontbinding zeker bent van uw zaak. Zo voorkomt u een hoop complicaties.
Advocaat gespecialiseerd in overeenkomstenrecht
Heeft u vragen over een overeenkomst, of wilt u weten hoe u een zachte landing maakt bij het ontbinden ervan? Onze advocaat gespecialiseerd in overeenkomstenrecht, Remko Roosjen, helpt u graag verder. De advocaten van MAAK helpen u daar graag in verder.
